I. Bối cảnh kinh tế và định hướng đầu tư công 2025
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, Việt Nam – một nền kinh tế phụ thuộc lớn vào thương mại quốc tế – đang đối mặt với không ít thách thức. Thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam đã tăng gần gấp 4 lần từ 31 tỷ USD năm 2016 lên 124 tỷ USD năm 2024, khiến việc củng cố nội lực thông qua đầu tư công trở thành ưu tiên hàng đầu. Là năm cuối của kế hoạch trung hạn 2021-2025, 2025 sẽ tập trung nguồn lực vào các dự án trọng điểm như cao tốc Bắc Nam giai đoạn 2, sân bay quốc tế Long Thành và tuyến đường sắt Bắc Nam, nhằm tạo bước đột phá về hạ tầng quốc gia.
Luật Đầu tư công (sửa đổi), có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, được kỳ vọng sẽ tháo gỡ các nút thắt về pháp lý, đẩy nhanh tiến độ giải ngân và triển khai dự án. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam hiện thực hóa các mục tiêu tăng trưởng đầy tham vọng trong thập kỷ tới.
II. Vai trò động lực của đầu tư công
Đầu tư công không chỉ trực tiếp thúc đẩy tăng trưởng mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Nghiên cứu chỉ ra rằng, khi giải ngân tăng 1%, GDP có thể tăng thêm 0,058%; mỗi đồng vốn đầu tư công sẽ kéo theo 1,61 đồng từ khu vực tư nhân. Ông Shantanu Chakraborty, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) tại Việt Nam, nhấn mạnh: “Đầu tư công hiệu quả và đúng tiến độ là chìa khóa để Việt Nam đạt được tăng trưởng bền vững trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.”
III. Thành tựu và thách thức của đầu tư công
3.1. Thành tựu đáng ghi nhận
-
Đầu tư công góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế – xã hội, tập trung vào các dự án trọng điểm và chương trình mục tiêu quốc gia.
-
Quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn ngày càng minh bạch, kỷ luật quản lý chặt chẽ hơn.
-
Hệ số hiệu quả sử dụng vốn (ICOR) có xu hướng giảm:
-
Giai đoạn 2011-2015: 6,25
-
Năm 2016: 6,42
-
Giai đoạn 2016-2019: trung bình 6,13
-
-
Hiệu quả đầu tư được cải thiện rõ rệt so với trước đây.
3.2. Thách thức còn tồn tại
-
Hiệu quả đầu tư công chưa tương xứng với tiềm năng.
-
Chất lượng hạ tầng:
-
Cao hơn mức trung bình của các nước có thu nhập tương đương.
-
Tuy nhiên, vẫn thua kém các quốc gia cạnh tranh trực tiếp, làm giảm năng lực cạnh tranh của Việt Nam.
-
-
Tỷ lệ giải ngân thấp:
-
Trung bình chỉ đạt 70-80% kế hoạch, gây thiếu hụt khoảng 1% GDP mỗi năm.
-
Tính đến tháng 11/2024:
-
Giải ngân đạt 459.900 tỷ đồng (64,3% kế hoạch).
-
Ngành giao thông vận tải dẫn đầu với tỷ lệ 85,6%.
-
-
-
Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công kém hơn khu vực tư nhân, cho thấy còn nhiều dư địa để cải thiện.
-
Theo chuyên gia ADB, nếu giải ngân đúng kế hoạch, GDP có thể tăng thêm 1% mỗi năm mà không cần bổ sung vốn.
IV. Chuyển hướng sang chất lượng: Hành động cần thiết
4.1. Ưu tiên dự án chất lượng cao
Để nâng cao hiệu quả, Việt Nam cần tập trung vào các dự án có tính lan tỏa và hiệu quả kinh tế lớn. PGS.TS. Đinh Trọng Thịnh nhấn mạnh việc lập kế hoạch phải dựa trên các tiêu chí cụ thể như tính cấp thiết, hiệu quả kinh tế và khả năng hoàn thành đúng hạn. Ông Chakraborty bổ sung rằng, quản lý minh bạch, lựa chọn dự án phù hợp và đảm bảo chất lượng thi công là yếu tố quyết định để đầu tư công phát huy tác dụng.
4.2. Từ số lượng sang chất lượng
Việc chuyển đổi tư duy từ mở rộng quy mô sang nâng cao chất lượng đã giúp khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải. Nghiên cứu cho thấy, đầu tư vào các lĩnh vực như năng lượng, giao thông và cấp thoát nước mang lại lợi nhuận biên cao nhất, là hướng đi chiến lược để tối ưu hóa nguồn lực.
V. Hợp tác công – tư (PPP): Giải pháp bổ trợ
5.1. Tiềm năng của PPP
Với nguồn ngân sách hạn chế, mô hình PPP trở thành “cánh tay nối dài” để huy động vốn tư nhân. Tính đến năm 2019, 336 dự án PPP đã huy động được 1.609.295 tỷ đồng, góp phần phát triển hạ tầng giao thông như cao tốc Hải Phòng – Hạ Long, hầm Hải Vân 2 và sân bay Vân Đồn.
5.2. Thách thức và giải pháp
Tuy nhiên, triển khai PPP vẫn gặp khó khăn do khung pháp lý chưa rõ ràng và cơ chế chia sẻ rủi ro chưa hợp lý. GS. Akash Deep từ Đại học Harvard khuyến nghị cần xây dựng hợp đồng PPP minh bạch, cụ thể hóa cam kết của Nhà nước về hỗ trợ hành chính và tài chính, đồng thời mở rộng phạm vi bảo lãnh dựa trên đánh giá thị trường.
VI. Giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công
Cải thiện quản lý và giải ngân: Hoàn thiện thể chế, siết chặt kỷ luật và nâng cao chất lượng thẩm định dự án để đảm bảo tính khả thi.
Tối ưu cơ cấu đầu tư: Tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tham gia, hài hòa lợi ích trong mô hình PPP và khuyến khích đầu tư tư nhân thông qua chính sách ưu đãi. Với nhu cầu vốn đầu tư xã hội chiếm 32-34% GDP trong giai đoạn 2021-2025, trong khi đầu tư công chỉ đáp ứng 16-17%, việc huy động nguồn lực tư nhân là tất yếu.
VII. Kết luận: Hướng tới tương lai bền vững
Với mức nợ công thấp (36-37% GDP), Việt Nam có dư địa tài khóa để gia tăng đầu tư công. Tuy nhiên, bài học lịch sử cho thấy quy mô lớn mà không đi đôi với hiệu quả sẽ không mang lại kết quả bền vững. Để đầu tư công thực sự trở thành động lực tăng trưởng dài hạn, Việt Nam cần tập trung vào cải cách thể chế, nâng cao chất lượng dự án và thúc đẩy hợp tác công – tư. Chỉ khi đó, đầu tư công mới phát huy hết tiềm năng, đưa nền kinh tế tiến gần hơn đến mục tiêu tăng trưởng hai con số trong thập kỷ tới.
