Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) đã chính thức tiếp nhận và xác nhận hồ sơ hợp lệ yêu cầu điều tra chống lẩn tránh biện pháp chống bán phá giá đối với sản phẩm thép cuộn cán nóng (HRC) khổ rộng từ 1.880 – 2.300mm có xuất xứ từ Trung Quốc.
Động thái này mở đường cho khả năng khởi xướng điều tra chính thức trong thời gian tới, nhằm bảo vệ ngành sản xuất thép trong nước trước các hành vi lẩn tránh thuế. Vụ việc do đại diện ngành sản xuất Việt Nam khởi xướng, phản ánh những lo ngại ngày càng tăng về dòng thép nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc, vốn đang gây thiệt hại đáng kể cho các doanh nghiệp như Hòa Phát (HoSE: HPG) và Formosa Hà Tĩnh.
Quá Trình Tiếp Nhận Và Thẩm Định Hồ Sơ
Theo thông tin từ Cục Phòng vệ thương mại – cơ quan điều tra chính thức của Bộ Công Thương, ngày 10/9/2025, cơ quan này đã tiếp nhận hồ sơ yêu cầu điều tra từ đại diện ngành sản xuất thép trong nước. Hồ sơ tập trung vào sản phẩm thép HRC khổ rộng từ 1.880 – 2.300mm xuất xứ Trung Quốc, nghi ngờ có hành vi lẩn tránh biện pháp chống bán phá giá đã áp dụng trước đó.
Đến ngày 18/9/2025, sau quá trình xem xét ban đầu, cơ quan điều tra xác nhận hồ sơ đã đầy đủ và hợp lệ theo quy định pháp luật về phòng vệ thương mại. Trong vòng 45 ngày tiếp theo (tức đến khoảng cuối tháng 10/2025), cơ quan này sẽ tiến hành thẩm định chi tiết để trình Bộ trưởng Bộ Công Thương quyết định có khởi xướng điều tra chính thức hay không.
Nội dung thẩm định sẽ tập trung vào ba vấn đề chính:
- Xác định dấu hiệu lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại: Bao gồm việc kiểm tra xem sản phẩm nhập khẩu có thay đổi nhỏ về thông số kỹ thuật để né tránh thuế hay không.
- Đánh giá sự thay đổi về lượng và giá trị nhập khẩu: Phân tích dữ liệu nhập khẩu từ các quốc gia liên quan sau khi áp dụng biện pháp phòng vệ ban đầu, nhằm phát hiện các xu hướng bất thường.
- Làm rõ chứng cứ về thiệt hại: Xác định xem hành vi lẩn tránh có phải là nguyên nhân gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước hoặc làm suy giảm hiệu quả của các biện pháp phòng vệ hiện hành.
Bối Cảnh Và Diễn Biến Trước Đó
Vụ việc này xuất phát từ quyết định áp thuế chống bán phá giá chính thức của Bộ Công Thương hồi đầu năm 2025. Cụ thể, ngày 21/2/2025, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 460/QĐ-BCT, áp dụng thuế chống bán phá giá tạm thời đối với một số sản phẩm thép HRC nhập khẩu từ Trung Quốc và Ấn Độ, với mức thuế dao động từ 23,1% đến 27,83%.
Mức thuế này được áp dụng đối với thép HRC có khổ rộng 1.800mm trở xuống, kéo dài đến năm 2028. Vụ việc ban đầu do Tập đoàn Hòa Phát và Formosa Hà Tĩnh khởi xướng từ đầu năm 2024, nhằm bảo vệ ngành thép nội địa trước sức ép từ hàng nhập khẩu giá rẻ.
Tuy nhiên, ngay sau khi biện pháp này được áp dụng, thị trường chứng kiến sự gia tăng đột biến nhập khẩu thép HRC khổ rộng từ 1.900 – 2.000mm – vượt ngưỡng áp thuế chỉ vừa đủ. Các sản phẩm này có đặc điểm kỹ thuật và mục đích sử dụng tương tự hàng bị áp thuế, nhưng không nằm trong phạm vi điều tra ban đầu, dẫn đến nghi ngờ về hành vi lẩn tránh.
Dữ liệu thống kê cho thấy, lũy kế 6 tháng đầu năm 2025, tổng lượng thép HRC khổ rộng nhập khẩu từ Trung Quốc vào Việt Nam đạt gần 650.000 tấn, gấp 15 lần so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, loại khổ 2.000mm chiếm tới 74% tổng lượng. Riêng trong tháng 6/2025, lượng nhập khẩu thép HRC khổ rộng tăng gấp 26 lần so với tháng 6/2024.
Các chuyên gia ngành thép ước tính, nếu áp dụng mức thuế chống bán phá giá hiện tại cho lượng hàng này, ngân sách nhà nước có thể thất thu khoảng 90 triệu USD (tương đương gần 2.300 tỷ đồng) chỉ trong nửa đầu năm 2025.
Cục Phòng vệ thương mại nhấn mạnh rằng, mặc dù loại hàng hóa này không nằm trong phạm vi điều tra ban đầu, nhưng chúng có đặc điểm kỹ thuật và mục đích sử dụng không khác biệt đáng kể so với sản phẩm bị áp thuế. Sự gia tăng bất thường này được xem là dấu hiệu rõ nét của hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, gây thiệt hại trực tiếp cho các doanh nghiệp sản xuất thép trong nước.
Tác Động Đến Ngành Thép Và Kinh Tế Việt Nam
Việc nhập khẩu ồ ạt thép HRC giá rẻ từ Trung Quốc không chỉ ảnh hưởng đến lợi nhuận của các ông lớn như Hòa Phát – doanh nghiệp dẫn đầu thị trường thép Việt Nam – mà còn đe dọa sự ổn định của toàn ngành. Hòa Phát, với mã cổ phiếu HPG trên sàn HoSE, đã nhiều lần lên tiếng về vấn đề này, và vụ việc mới nhất tiếp tục khẳng định vai trò dẫn dắt của họ trong các biện pháp bảo hộ ngành.
Theo các chuyên gia, nếu điều tra được khởi xướng và dẫn đến áp dụng thuế bổ sung, điều này sẽ giúp cân bằng cạnh tranh, bảo vệ việc làm cho hàng nghìn lao động trong ngành thép, đồng thời góp phần ổn định ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, quá trình điều tra cần được tiến hành minh bạch và dựa trên bằng chứng vững chắc để tránh các tranh chấp thương mại quốc tế.
Trong bối cảnh căng thẳng thương mại toàn cầu, Việt Nam cũng đang đối mặt với các vụ việc tương tự từ phía đối tác. Chẳng hạn, hồi tháng 7/2025, Liên minh châu Âu (EU) đã kết thúc điều tra chống bán phá giá đối với thép HRC từ Việt Nam, áp thuế 0% cho Hòa Phát nhưng 12,1% cho các doanh nghiệp khác. Điều này cho thấy ngành thép Việt Nam cần tiếp tục nâng cao năng lực cạnh tranh để đối phó với các biện pháp phòng vệ từ nước ngoài.
Triển Vọng Và Khuyến Nghị
Với thời hạn 45 ngày thẩm định sắp tới, giới đầu tư và doanh nghiệp đang theo dõi sát sao quyết định của Bộ Công Thương. Nếu điều tra được khởi xướng, quá trình có thể kéo dài từ 6-12 tháng, với khả năng áp dụng biện pháp tạm thời trong quá trình điều tra để ngăn chặn thiệt hại thêm.
Các chuyên gia khuyến nghị các doanh nghiệp nhập khẩu thép cần tuân thủ nghiêm ngặt quy định, đồng thời ngành sản xuất trong nước nên tiếp tục đầu tư công nghệ để giảm chi phí sản xuất, tăng khả năng cạnh tranh. Vụ việc này không chỉ là biện pháp bảo hộ mà còn góp phần thúc đẩy ngành thép Việt Nam phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
