Tại Tọa đàm “Phát triển bền vững ngành điện – Những vấn đề đặt ra” diễn ra sáng 10/9, lãnh đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Bộ Công Thương đã làm rõ về khoản chênh lệch chi phí khoảng 45.000 tỷ đồng – thường bị dư luận gọi là “lỗ” – đang gây tranh cãi trên mạng xã hội. Theo EVN, đây không phải là khoản lỗ do quản lý kém hiệu quả mà là chi phí tồn đọng chưa được tính vào giá bán điện, dù tập đoàn đã nỗ lực cắt giảm tối đa để duy trì ổn định kinh tế vĩ mô.
Nguyên Nhân Chính: Giá Nguyên Liệu Tăng Vọt Và Giá Điện Chưa Điều Chỉnh Kịp Thời
Phó Tổng Giám đốc EVN Nguyễn Xuân Nam cho biết, khoản chênh lệch khoảng 44.000-45.000 tỷ đồng chủ yếu phát sinh trong giai đoạn 2022-2023, khi thế giới đối mặt với khủng hoảng chính trị, đặc biệt là xung đột Nga-Ukraine. Điều này dẫn đến giá nguyên liệu đầu vào tăng đột biến: giá than tăng gần 4 lần, giá khí tăng gần gấp đôi so với mức bình thường. Trong bối cảnh đó, giá bán lẻ điện tại Việt Nam không được điều chỉnh kịp thời để bù đắp chi phí, nhằm hỗ trợ ổn định kinh tế vĩ mô sau đại dịch Covid-19.
Cụ thể, năm 2022, giá thành sản xuất điện là 2.032 đồng/kWh, nhưng giá bán trung bình chỉ 1.800 đồng/kWh, thấp hơn 149 đồng/kWh. Với sản lượng điện thương phẩm gần 250 tỷ kWh, khoản chênh lệch này đã tạo ra áp lực tài chính lớn cho EVN. Sang năm 2023, tình hình tương tự: giá bán 1.953 đồng/kWh so với giá thành 2.088 đồng/kWh, thấp hơn 135 đồng/kWh. Kết quả là, EVN phải chịu khoản chi phí tồn đọng chưa được bù đắp, dẫn đến tình trạng thâm hụt tài chính.
Ông Nam nhấn mạnh rằng EVN đã nỗ lực tiết kiệm chi phí tối đa, nhưng vẫn không đủ bù đắp do cấu trúc thị trường điện hiện nay. Hiện EVN chỉ chiếm 42% thị phần nguồn điện (giảm từ 46% năm 2022), trong khi phải mua điện từ các đơn vị ngoài với giá cao. Phần truyền tải và phân phối chỉ chiếm 16% cơ cấu giá thành, nên khả năng tiết kiệm chủ yếu nằm ở khâu phát điện và mua điện ngoài.
Đến năm 2024, EVN bắt đầu ghi nhận lãi một phần nhờ giá nguyên liệu ổn định hơn và một số điều chỉnh giá điện, giúp giảm bớt áp lực. Tuy nhiên, khoản tồn đọng từ hai năm trước vẫn còn lớn, và EVN đang đề xuất đưa vào cơ cấu giá điện theo quy định pháp luật để đảm bảo tính bền vững.
Thách Thức Từ Nguồn Điện Và Cơ Cấu Giá Thành
Một yếu tố quan trọng khác là sự thay đổi trong cơ cấu nguồn điện. Thủy điện – nguồn giá rẻ nhất – đã gần như khai thác hết công suất, buộc EVN phải chuyển sang phát triển năng lượng tái tạo, nhiệt điện và khí hóa lỏng. Giá mua điện từ các nguồn này có thể lên đến gần 4.000 đồng/kWh, trong khi giá bán lẻ hiện nay chỉ khoảng 2.100 đồng/kWh. Điều này làm tăng gánh nặng chi phí cho EVN, đặc biệt khi nhu cầu điện tăng cao để hỗ trợ mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số.
Ông Nam khẳng định số liệu từ 2022-2023 đã được Kiểm toán Nhà nước kiểm toán chuyên đề, đảm bảo tính minh bạch và rõ ràng. Không có dấu hiệu độc quyền hay quản lý kém, mà chủ yếu do cơ chế giá điện được kiểm soát chặt chẽ bởi Nhà nước.
Quan Điểm Từ Bộ Công Thương: Minh Bạch Và Giám Sát Chặt Chẽ
Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) Trịnh Quốc Vũ bổ sung rằng, trong hai năm 2022-2023, EVN thực sự ghi nhận thua lỗ do chênh lệch giá. Để đảm bảo minh bạch, Bộ Công Thương đã thành lập nhiều đoàn kiểm tra giá thành sản xuất kinh doanh điện, với sự tham gia của đại diện Bộ Tài chính, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, và Hiệp hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Tháng 10/2024, Kiểm toán Nhà nước tiếp tục kiểm toán chuyên đề giá bán điện 2022-2023, khẳng định EVN hoạt động dưới sự điều tiết và giám sát chặt chẽ của Nhà nước, không có quyền độc quyền quyết định giá điện. Ông Vũ nhấn mạnh rằng các chi phí cấu thành giá điện phải được phản ánh đầy đủ và kịp thời, đặc biệt ở khâu lưới truyền tải và phân phối, để tránh rủi ro quá tải và sự cố.
Ứng Phó Và Cảnh Báo Về Tính Bền Vững
Để ứng phó với thâm hụt, EVN đã thực hiện các biện pháp “thắt lưng buộc bụng”, như giảm chi phí đầu tư, bảo dưỡng và vận hành lưới điện. Tuy nhiên, ông Vũ cảnh báo rằng cách làm này không bền vững lâu dài, có thể dẫn đến giảm chất lượng vận hành hệ thống điện, tăng nguy cơ sự cố và ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia.
Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới phát triển kinh tế xanh và bền vững, lưới điện cần được củng cố và mở rộng tương xứng với quy mô nguồn điện. Quan điểm quản lý nhà nước là đảm bảo giá điện phản ánh đúng chi phí thực tế, đồng thời cân bằng lợi ích giữa doanh nghiệp, người tiêu dùng và nền kinh tế.
Tóm lại, khoản chênh lệch 45.000 tỷ đồng của EVN là hậu quả của các yếu tố khách quan toàn cầu và cơ chế giá điện chưa linh hoạt, chứ không phải do quản lý nội bộ. Việc minh bạch hóa và điều chỉnh kịp thời sẽ là chìa khóa để ngành điện Việt Nam phát triển bền vững, hỗ trợ mục tiêu tăng trưởng kinh tế quốc gia.
