Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung năm 2025 đã đạt đến đỉnh điểm với mức thuế quan hai bên vượt ngưỡng 100%, đẩy cả hai nền kinh tế vào một cuộc đối đầu chưa từng có. Trong bối cảnh áp lực kinh tế gia tăng, Trung Quốc vẫn kiên định với lập trường “chiến đấu đến cùng”. Bắc Kinh tin rằng họ có thể vượt qua Washington nhờ chiến lược ba vòng đồng tâm, khả năng phục hồi kinh tế nội tại, và sự ổn định chính trị vượt trội. Bài phân tích này đi sâu vào chiến lược của Trung Quốc, nguồn gốc sự tự tin của họ, những thách thức tiềm tàng, và triển vọng dài hạn trong bối cảnh căng thẳng kinh tế toàn cầu.
Diễn Biến Gần Đây Của Cuộc Chiến Thương Mại
Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung bùng nổ mạnh mẽ từ đầu năm 2025. Ngày 2 tháng 4, Tổng thống Donald Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia, viện dẫn “thâm hụt thương mại lớn và dai dẳng” của Mỹ, cho phép áp thuế 10% lên toàn bộ hàng nhập khẩu từ ngày 5 tháng 4. Ông nhắm mục tiêu cụ thể vào Trung Quốc với mức thuế hiệu quả 54% áp dụng từ ngày 9 tháng 4, đồng thời tăng thuế đối với 57 quốc gia và vùng lãnh thổ khác.
Trung Quốc đáp trả nhanh chóng và quyết liệt. Từ ngày 10 tháng 4, Bắc Kinh áp thuế trả đũa 34% lên tất cả hàng hóa Mỹ, đình chỉ đàm phán về việc bán TikTok, và siết chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm nặng cùng nam châm đất hiếm – các nguyên liệu quan trọng cho công nghệ cao, từ chip bán dẫn đến turbine gió. Tình hình leo thang khi Trump nâng thuế lên 104% từ ngày 9 tháng 4, và Trung Quốc trả đũa với mức thuế 84%. Đến ngày 11 tháng 4, Mỹ đẩy thuế lên 145%, buộc Trung Quốc tăng mức thuế lên 125%. Bộ Thương mại Trung Quốc tuyên bố sẽ “bỏ qua” các đợt tăng thuế tiếp theo của Mỹ, lập luận rằng chúng “mất ý nghĩa kinh tế” và chỉ là “trò đùa trong lịch sử kinh tế thế giới”.
Chiến Lược Ba Vòng Của Trung Quốc
Để đối phó với cuộc chiến thương mại, Trung Quốc triển khai chiến lược ba lớp đồng tâm, được thiết kế không nhằm vượt qua Mỹ về sức mạnh tức thì mà để tồn tại lâu dài hơn trong một cuộc chiến tiêu hao.
1. Gia Cố Nền Kinh Tế Nội Địa
Trọng tâm chiến lược là xây dựng khả năng tự lực kinh tế. Nhận thấy thuế quan sẽ không sớm giảm nhiệt, Bắc Kinh đẩy mạnh chuyển hướng sang nhu cầu nội địa, biến đây thành mệnh lệnh chiến lược thay vì chỉ là mục tiêu kinh tế. Chính phủ Trung Quốc triển khai các gói kích cầu mạnh mẽ, bao gồm cắt giảm lãi suất, tăng đầu tư hạ tầng, và hỗ trợ tài chính cho các ngành công nghiệp nội địa. Ví dụ, các chương trình trợ cấp cho xe điện và năng lượng tái tạo đã giúp các công ty như BYD và CATL duy trì tăng trưởng bất chấp áp lực từ thuế quan.
Chiến dịch truyền thông nội bộ cũng đóng vai trò quan trọng. Chủ tịch Tập Cận Bình nhấn mạnh “tự lực kinh tế” và “khả năng phục hồi quốc gia” trong các bài phát biểu gần đây. Truyền thông nhà nước, như Nhân Dân Nhật Báo, định vị cuộc chiến thương mại như một phần của hành trình lịch sử Trung Quốc, so sánh với các thời kỳ khó khăn như Cách mạng Văn hóa hay khủng hoảng tài chính 2008. Mục tiêu là quản lý kỳ vọng công chúng, giảm thiểu bất ổn xã hội, và củng cố niềm tin vào khả năng chiến thắng của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ).
2. Đánh Trả Hoa Kỳ
Lớp thứ hai tập trung vào các biện pháp trả đũa có chọn lọc. Sau khi nâng thuế lên 125%, Trung Quốc tuyên bố không đáp trả thêm các đợt tăng thuế của Mỹ, vì hàng hóa Mỹ đã mất tính cạnh tranh tại thị trường Trung Quốc do chi phí nhập khẩu quá cao. Thay vào đó, Bắc Kinh sử dụng các công cụ phi thuế quan tinh vi hơn:
-
Giám sát chặt chẽ hàng hóa Mỹ: Hải quan Trung Quốc tăng kiểm tra linh kiện hàng không và bán dẫn từ các công ty như Boeing và Intel, gây chậm trễ và tăng chi phí.
-
Cản trở nông sản Mỹ: Các lô hàng đậu nành và thịt lợn Mỹ đối mặt với “vấn đề hậu cần” tại cảng, khiến nông dân Mỹ mất thị trường lớn thứ hai thế giới.
-
Rào cản quy định: Các công ty Mỹ như Apple và Tesla gặp khó khăn với các yêu cầu cấp phép mới, trong khi các đối thủ nội địa như Huawei và Xpeng được hưởng ưu đãi.
Những biện pháp này được triển khai với tốc độ và quy mô chưa từng có, tận dụng kinh nghiệm từ các vòng trả đũa trước đây (2018-2020). Trung Quốc cũng nhắm vào các nền tảng thương mại điện tử như Shein và Temu, phản ứng lại việc Mỹ xóa bỏ cơ chế miễn thuế de minimis.
3. Xây Dựng Liên Minh Toàn Cầu
Vòng ngoài cùng hướng đến việc củng cố vị thế quốc tế. Trung Quốc tích cực mở rộng quan hệ thương mại với Châu Âu, Đông Nam Á và các nước thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Bắc Kinh tận dụng sự bất mãn của các đồng minh Mỹ, như Liên minh Châu Âu, đối với chính sách thuế quan không nhất quán của Trump. Trong tuần đầu tháng 4, Trung Quốc tổ chức các cuộc họp cấp cao với các phái đoàn từ Đức, Pháp và ASEAN để thảo luận về hợp tác kinh tế.
Bắc Kinh cũng gửi thư chính thức đến các quốc gia bị Mỹ áp thuế, nhấn mạnh tầm quan trọng của “thế giới đa cực” và đoàn kết chống lại “chủ nghĩa bảo hộ”. Các sáng kiến như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) và Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (APEC) được Trung Quốc sử dụng để củng cố ảnh hưởng, đồng thời giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ.
Nguồn Gốc Sự Tự Tin Của Trung Quốc
Trung Quốc tin rằng họ có lợi thế chiến lược để vượt qua Mỹ trong cuộc chiến thương mại nhờ các yếu tố sau:
1. Phụ Thuộc Thấp Vào Thị Trường Mỹ
Trước năm 2018, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc. Tuy nhiên, xuất khẩu sang Mỹ hiện chỉ chiếm khoảng 2% GDP Trung Quốc, giảm từ 4% một thập kỷ trước. Điều này giúp Bắc Kinh xem thuế quan của Trump như một gián đoạn có thể kiểm soát, không phải mối đe dọa tồn vong. Ngược lại, người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ phụ thuộc vào hàng hóa Trung Quốc (từ linh kiện điện tử đến dược phẩm) phải đối mặt với giá cả tăng vọt và chuỗi cung ứng gián đoạn, gây áp lực ngược lên nền kinh tế Mỹ.
2. Khả Năng Chống Chịu Chính Trị
Hệ thống chính trị tập trung của Trung Quốc cho phép ĐCSTQ hấp thụ các cú sốc kinh tế mà không bị ràng buộc bởi áp lực bầu cử hay dư luận. Trong đại dịch COVID-19, Trung Quốc đã phong tỏa nền kinh tế trong nhiều tháng mà không đối mặt với bất ổn chính trị nghiêm trọng. Nhân Dân Nhật Báo gần đây tuyên bố: “Chúng tôi đã chiến đấu với Mỹ trong tám năm, tích lũy kinh nghiệm quý báu. Các kế hoạch đã được chuẩn bị kỹ lưỡng để kích thích tiêu dùng và hỗ trợ kinh tế”. Sự ổn định này là lợi thế lớn so với môi trường chính trị phân cực tại Mỹ, nơi Trump phải đối mặt với áp lực từ Quốc hội và cử tri.
3. Bộ Đệm Kinh Tế Và Đa Dạng Hóa
Trung Quốc sở hữu thị trường nội địa 1,4 tỷ dân và các công cụ kích thích kinh tế mạnh mẽ. Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) đã cắt giảm lãi suất xuống 2,5% vào tháng 3/2025 và bơm 1,2 nghìn tỷ nhân dân tệ (170 tỷ USD) vào nền kinh tế. Các gói tài chính hỗ trợ nhà xuất khẩu và sản xuất, đặc biệt trong các ngành chiến lược như bán dẫn và năng lượng xanh, giúp giảm tác động của thuế quan.
Đồng thời, Trung Quốc đẩy mạnh đa dạng hóa thị trường thông qua BRI, với tổng đầu tư vượt 1 nghìn tỷ USD vào hơn 140 quốc gia. Tỷ lệ xuất khẩu sang Mỹ giảm từ 20% năm 2018 xuống dưới 15% năm 2024, trong khi xuất khẩu sang ASEAN và Châu Phi tăng lần lượt 25% và 18% trong cùng kỳ.
4. Chuẩn Bị Dài Hạn
Kể từ chiến dịch của Trump chống Huawei (2018-2020), Trung Quốc đã chuẩn bị cho các kịch bản xung đột thương mại. Bắc Kinh đầu tư mạnh vào tự chủ công nghệ, với ngân sách R&D đạt 3,3% GDP năm 2024, cao hơn Mỹ (2,8%). Các công ty như SMIC và Huawei đã giảm phụ thuộc vào công nghệ Mỹ, trong khi các nhà sản xuất Trung Quốc mở rộng cơ sở tại Việt Nam, Campuchia và Mexico để né thuế Mỹ. Ví dụ, Foxconn đã chuyển 30% dây chuyền sản xuất iPhone sang Việt Nam từ năm 2022, giúp giảm tác động của thuế quan.
5. Tầm Nhìn Chiến Lược Dài Hạn
Chủ tịch Tập Cận Bình định khung sự trỗi dậy của Trung Quốc như kết quả của “tự lực và làm việc chăm chỉ”. Trong bài phát biểu ngày 10 tháng 4, ông nhấn mạnh: “Sự phát triển của Trung Quốc không dựa vào ân huệ từ người khác. Chúng ta sẵn sàng chịu đau ngắn hạn để bảo vệ quyền tự chủ dài hạn”. Tầm nhìn này tập trung vào các lĩnh vực chiến lược như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, và năng lượng sạch, vốn được coi là nền tảng cho an ninh quốc gia và tăng trưởng tương lai.
Thách Thức Đối Với Chiến Lược Của Trung Quốc
Mặc dù tự tin, Trung Quốc đối mặt với nhiều rủi ro và thách thức:
1. Tác Động Kinh Tế Nghiêm Trọng
Thuế 145% của Mỹ có thể giảm hơn 50% xuất khẩu Trung Quốc sang Mỹ, vốn đạt 582 tỷ USD năm 2024. Các ngành như điện tử, dệt may và máy móc sẽ chịu thiệt hại nặng nề. Dù Mỹ miễn thuế cho một số sản phẩm như điện thoại thông minh, các đánh giá an ninh quốc gia đang được tiến hành có thể dẫn đến thuế quan mới nhắm vào chuỗi cung ứng công nghệ, làm phức tạp hơn tình hình.
2. Nguy Cơ Quá Tự Tin
Trung Quốc có thể đánh giá thấp tốc độ thích nghi của chuỗi cung ứng toàn cầu. Ấn Độ, với lực lượng lao động trẻ và chính sách “Make in India”, đang thu hút các tập đoàn như Apple và Samsung. Một chuyên gia thị trường nhận định: “Khoảng trống của Trung Quốc sẽ được Ấn Độ và các nước đang phát triển lấp đầy. Về lâu dài, Trung Quốc có thể mất vị thế trên thị trường toàn cầu”. Xu hướng “giảm rủi ro” (de-risking) tại phương Tây càng làm tăng nguy cơ này.
3. Sự Không Dự Đoán Của Trump
Quyền quyết định thuế quan của Trump mang tính cá nhân và khó lường. Theo Time, “Mỹ gần với chế độ cai trị một người hơn Trung Quốc trong các quyết định thương mại”. Trump có thể thay đổi thuế quan bất ngờ, khiến Bắc Kinh khó lập kế hoạch. Một số quan chức Mỹ gợi ý Trung Quốc đàm phán trực tiếp với Trump, nhưng điều này đồng nghĩa với việc Tập Cận Bình phải nhượng bộ công khai – một viễn cảnh không thể chấp nhận được về mặt chính trị.
4. Áp Lực Nội Địa
Dù có khả năng kiểm soát dư luận, Trung Quốc không miễn nhiễm với bất ổn nội bộ. Tăng trưởng kinh tế giảm xuống 4,5% năm 2024, tỷ lệ thất nghiệp thanh niên chạm 15%, và dòng vốn FDI giảm 8% so với năm trước. Nếu thuế quan kéo dài, các ngành phụ thuộc vào xuất khẩu có thể sa thải hàng triệu lao động, làm gia tăng căng thẳng xã hội.
Triển Vọng Tương Lai
1. Kịch Bản Rạn Nứt Kinh Tế
Cuộc chiến thương mại có nguy cơ dẫn đến “rạn nứt” kinh tế toàn diện giữa Mỹ và Trung Quốc. Thuế quan trừng phạt của Trump đã phá bỏ cách tiếp cận “hàng rào cao, sân nhỏ” của các chính quyền trước, vốn tìm cách hợp tác trong các lĩnh vực phi nhạy cảm. Trung Quốc, dưới thời Tập Cận Bình, tuyên bố sẽ không đàm phán dưới áp lực, đẩy nhanh quá trình tách rời hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Điều này có thể định hình lại thương mại toàn cầu, với các quốc gia trung lập như Việt Nam và Ấn Độ hưởng lợi từ việc tái định hướng chuỗi cung ứng.
2. Khả Năng Thỏa Hiệp
Dù cả hai bên đều giữ lập trường cứng rắn, vẫn có không gian cho thỏa hiệp. Blogger chính trị Trung Quốc Ren Yi, với 2 triệu người theo dõi trên Weibo, đề xuất các biện pháp trả đũa tinh tế hơn, như hạn chế hợp tác về kiểm soát fentanyl hoặc cấm nhập khẩu phim Hollywood. Những gợi ý này cho thấy Bắc Kinh có thể sẵn sàng đàm phán nếu Mỹ đưa ra các nhượng bộ cụ thể, như nới lỏng hạn chế công nghệ. Tuy nhiên, sự thiếu tin cậy lẫn nhau khiến một thỏa thuận toàn diện khó đạt được trong ngắn hạn.
3. Cuộc Chiến Dài Hơi
Trung Quốc chuẩn bị cho một cuộc chiến kéo dài, với chiến lược ba vòng tập trung vào sức bền. Bắc Kinh không kỳ vọng trở lại trạng thái bình thường trước năm 2018 hay một giải pháp ngoại giao nhanh chóng. Thay vào đó, họ tìm cách mua thời gian, giảm thiểu tổn thương, và điều chỉnh kỳ vọng trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, các thách thức như suy thoái kinh tế, nhà đầu tư nước ngoài rút vốn, và căng thẳng với các nước láng giềng (như Ấn Độ và Nhật Bản) có thể làm suy yếu khả năng duy trì chiến lược này.
Kết Luận
Sự tự tin của Trung Quốc trong cuộc chiến thương mại với Trump dựa trên phụ thuộc thấp vào thị trường Mỹ, khả năng chống chịu chính trị vượt trội, chuẩn bị dài hạn, và chiến lược ba vòng toàn diện. Bắc Kinh tin rằng họ có thể chịu đựng áp lực kinh tế tốt hơn Mỹ, nhờ thị trường nội địa khổng lồ, công cụ kích thích mạnh mẽ, và mạng lưới thương mại toàn cầu ngày càng mở rộng.
Tuy nhiên, chiến lược này không phải không có rủi ro. Tác động kinh tế từ thuế quan, nguy cơ mất thị phần toàn cầu vào tay các đối thủ như Ấn Độ, và sự không thể đoán trước của Trump đều là những thách thức lớn. Cuộc chiến thương mại đang định hình lại quan hệ Mỹ-Trung, với hậu quả sâu rộng cho kinh tế và địa chính trị toàn cầu. Trong khi Trung Quốc có thể vượt qua đau đớn ngắn hạn, câu hỏi liệu họ có đạt được chiến thắng dài hạn vẫn bỏ ngỏ. Các quốc gia như Việt Nam, với vị thế trung lập và tiềm năng hòa giải, có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giảm căng thẳng, nhưng con đường phía trước vẫn đầy bất ổn.
