Cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đang leo thang đến mức chưa từng thấy, với các mức thuế kỷ lục được áp đặt và những động thái trả đũa liên tiếp, gây ảnh hưởng sâu rộng đến nền kinh tế toàn cầu. Trong bối cảnh hai siêu cường kinh tế rơi vào thế bế tắc, Việt Nam, với mối quan hệ cân bằng với cả hai quốc gia và khung pháp lý hòa giải thương mại đang phát triển, nổi lên như một ứng cử viên tiềm năng để đóng vai trò trung gian hòa giải. Bài viết này phân tích diễn biến căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, tác động toàn cầu và vị thế đặc biệt của Việt Nam trong việc thúc đẩy đối thoại và giảm thiểu xung đột.
Căng Thẳng Thương Mại Leo Thang: Không Bên Nào Nhượng Bộ
Mâu thuẫn thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã đạt đỉnh điểm khi cả hai bên kiên quyết duy trì lập trường cứng rắn. Mỹ, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Donald Trump, đã áp thuế lên tới 145% đối với hàng hóa Trung Quốc. Đáp lại, Trung Quốc triển khai mức thuế 125% đối với hàng hóa Mỹ, có hiệu lực từ ngày 12/4/2025. Những biện pháp này đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, gia tăng chi phí cho người tiêu dùng và tạo ra bất ổn kinh tế trên diện rộng.
Ngày 15/4/2025, Tổng thống Trump công khai kêu gọi Trung Quốc chủ động đàm phán, tuyên bố: “Quả bóng giờ nằm trong sân của Trung Quốc. Họ cần thỏa thuận với chúng tôi. Chúng tôi không cần thỏa thuận với họ.” Ông nhấn mạnh rằng sự phụ thuộc kinh tế của Trung Quốc vào người tiêu dùng Mỹ mang lại lợi thế cho Washington. Trong khi đó, Trung Quốc đáp trả bằng các biện pháp mạnh mẽ, bao gồm lệnh ngừng mua máy bay Boeing, cho thấy quyết tâm không nhượng bộ.
Chiến Lược Cô Lập Trung Quốc Của Mỹ
Một phần quan trọng trong chiến lược thương mại của chính quyền Trump là sử dụng các cuộc đàm phán thuế quan với các quốc gia khác để cô lập Trung Quốc. Ngày 9/4/2025, Mỹ tuyên bố tạm hoãn áp thuế trong 90 ngày đối với hầu hết các quốc gia, ngoại trừ Trung Quốc, nhằm gây áp lực lên Bắc Kinh. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, người dẫn đầu các cuộc đàm phán, đề xuất tận dụng các nhượng bộ từ các đối tác thương mại để hạn chế khả năng Trung Quốc né tránh các biện pháp kinh tế của Mỹ.
Trong một phát biểu trên Fox Noticias ngày 15/4/2025, Tổng thống Trump ám chỉ khả năng yêu cầu các quốc gia lựa chọn giữa Mỹ và Trung Quốc. Chiến lược này đặt nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, vào tình thế khó khăn khi phải cân bằng mối quan hệ với cả hai cường quốc.
Vụ Việc Boeing: Đòn Trả Đũa Chiến Lược Của Trung Quốc
Một trong những động thái trả đũa đáng chú ý của Trung Quốc là lệnh yêu cầu các hãng hàng không quốc doanh tạm dừng mua máy bay, thiết bị và linh kiện từ các công ty Mỹ, đặc biệt là Boeing. Quyết định này được đưa ra sau khi Bắc Kinh tăng thuế đối với hàng hóa Mỹ lên 125%, nhằm đáp trả mức thuế 145% của Washington.
Tác Động Đến Boeing Và Ngành Hàng Không
Hiện tại, khoảng 10 chiếc Boeing 737 MAX đã hoàn tất lắp ráp đang chờ bàn giao cho các hãng hàng không Trung Quốc như China Southern Airlines, Air China và Xiamen Airlines. Tuy nhiên, chỉ những máy bay hoàn tất thủ tục trước khi thuế có hiệu lực mới được thông quan. Tổng thống Trump bày tỏ sự không hài lòng trên Truth Social, cáo buộc Trung Quốc hủy bỏ một “thỏa thuận lớn” từng được ký kết trong nhiệm kỳ đầu của ông. Động thái này khiến cổ phiếu Boeing sụt giảm mạnh, gây thiệt hại đáng kể cho hãng.
Việc mất thị trường Trung Quốc, vốn chiếm khoảng 20% nhu cầu máy bay toàn cầu, là một đòn giáng mạnh vào Boeing, đặc biệt sau vụ tai nạn bung cửa giữa không trung của một chiếc 737 MAX vào tháng 1/2024. Trung Quốc hiện đang chuyển hướng sang sử dụng máy bay Airbus của châu Âu và máy bay nội địa C919. Để hỗ trợ các hãng hàng không trong nước, Bắc Kinh cũng đang xem xét các gói hỗ trợ tài chính cho những doanh nghiệp chịu ảnh hưởng từ việc vận hành đội bay Boeing.
Vị Thế Của Việt Nam Trong Cuộc Chiến Thương Mại Mỹ-Trung
Giữa lằn ranh căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, Việt Nam đứng trước cả cơ hội và thách thức. Với chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ và quan hệ cân bằng với cả hai cường quốc, Việt Nam có tiềm năng đóng vai trò trung gian hòa giải, góp phần giảm thiểu xung đột và thúc đẩy đối thoại.
Quan Hệ Cân Bằng Với Mỹ Và Trung Quốc
Việt Nam đã xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với cả Mỹ và Trung Quốc. Với Mỹ, hai nước đã nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, trong khi với Trung Quốc, Việt Nam duy trì mối quan hệ láng giềng hữu nghị truyền thống. Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc gần đây khẳng định Việt Nam mong muốn làm sâu sắc hơn quan hệ với Hoa Kỳ, đồng thời kiên trì xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ và đa dạng hóa quan hệ đối ngoại.
Việt Nam cũng đã chủ động đàm phán với Mỹ về các vấn đề thuế quan. Trong chuyến thăm Hoa Kỳ gần đây, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc và các đối tác Mỹ đã nhất trí khởi động đàm phán về một thỏa thuận thương mại đối ứng, bao gồm các điều khoản về thuế.
Thách Thức Trong Vị Thế Trung Gian
Duy trì vị thế cân bằng giữa hai cường quốc là một nhiệm vụ không dễ dàng. Chiến lược của Tổng thống Trump yêu cầu các quốc gia lựa chọn giữa Mỹ và Trung Quốc có thể đặt Việt Nam vào tình thế ngoại giao nhạy cảm. Những phát biểu gần đây của ông Trump liên quan đến chuyến thăm của Tổng Bí thư Tập Cận Bình tại Hà Nội càng làm tăng rủi ro cho Việt Nam khi phải điều hướng giữa hai bên.
Hòa Giải Thương Mại: Cơ Hội Và Khả Năng Của Việt Nam
Trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, hòa giải thương mại nổi lên như một giải pháp khả thi để giảm bớt xung đột và tìm kiếm tiếng nói chung. Với khung pháp lý và kinh nghiệm về hòa giải thương mại, Việt Nam có tiềm năng đóng vai trò trung gian hiệu quả.
Khung Pháp Lý Hòa Giải Thương Mại Tại Việt Nam
Theo Nghị định 22/2017/NĐ-CP, hòa giải thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận, với sự hỗ trợ của hòa giải viên. Việt Nam hiện có các tổ chức hòa giải chuyên nghiệp, bao gồm Trung tâm Hòa giải Việt Nam (VMC) thuộc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) và Trung tâm Hòa giải Thương mại Quốc tế Việt Nam (VICMC). Tính đến tháng 8/2019, Việt Nam có 7 trung tâm hòa giải được cấp phép, với đội ngũ hòa giải viên trong nước và quốc tế.
VMC, được thành lập vào năm 2018, đã giải quyết nhiều vụ tranh chấp với tỷ lệ thành công cao, trong khi VICMC cung cấp dịch vụ hòa giải chuyên nghiệp, thân thiện và đáng tin cậy.
Ưu Điểm Của Hòa Giải Thương Mại
Hòa giải thương mại mang lại nhiều lợi ích:
-
Tính linh hoạt: Quy trình được thiết kế dựa trên thỏa thuận của các bên, với sự hướng dẫn của hòa giải viên.
-
Tiết kiệm thời gian và chi phí: Thủ tục đơn giản giúp giảm chi phí pháp lý.
-
Bảo mật thông tin: Đảm bảo bí mật kinh doanh và thông tin tranh chấp.
-
Duy trì quan hệ hợp tác: Giải quyết tranh chấp nhanh chóng, giữ vững mối quan hệ giữa các bên.
-
Quyền tự quyết: Các bên tự do lựa chọn trình tự, thời gian, địa điểm và hòa giải viên.
Việt Nam Có Thể Là Trung Gian Hòa Giải Mỹ-Trung?
Với vị thế địa chính trị đặc biệt và khung pháp lý hòa giải thương mại đang phát triển, Việt Nam có tiềm năng đóng vai trò trung gian hòa giải. Các yếu tố thuận lợi bao gồm:
-
Quan hệ cân bằng: Việt Nam duy trì mối quan hệ tốt với cả Mỹ và Trung Quốc.
-
Vị thế quốc tế ngày càng tăng: Việt Nam khẳng định vai trò trong các diễn đàn khu vực và toàn cầu.
-
Kinh nghiệm ngoại giao: Việt Nam có bề dày xử lý các mối quan hệ phức tạp với các cường quốc.
-
Khung pháp lý phát triển: Các tổ chức hòa giải chuyên nghiệp và khung pháp lý đầy đủ.
Tuy nhiên, Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức:
-
Quy mô căng thẳng: Xung đột Mỹ-Trung không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn liên quan đến cạnh tranh chiến lược.
-
Chênh lệch sức mạnh: Việt Nam cần thể hiện tính khách quan và chuyên nghiệp khi hòa giải giữa hai cường quốc lớn.
-
Áp lực chọn phe: Chiến lược của Mỹ có thể tạo áp lực buộc Việt Nam phải đứng về một phía.
-
Duy trì cân bằng: Giữ vững vị thế trung lập giữa hai bên là một thách thức lớn.
Kết Luận
Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, với các mức thuế kỷ lục và vụ việc Boeing là minh chứng rõ nét, đang gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho kinh tế toàn cầu. Trong bối cảnh này, Việt Nam, với quan hệ cân bằng với cả Mỹ và Trung Quốc cùng khung pháp lý hòa giải thương mại phát triển, có cơ hội đóng vai trò trung gian hòa giải.
Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức, từ quy mô của xung đột đến áp lực ngoại giao, vai trò trung gian của Việt Nam có thể mang lại lợi ích không chỉ cho Mỹ và Trung Quốc mà còn cho nền kinh tế toàn cầu. Đồng thời, điều này sẽ nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Như một nhận định đã chỉ ra: “Việt Nam không cần làm siêu nhân cứu thế giới, nhưng là một người hàng xóm dễ mến, biết điều và nói chuyện phải trái là đủ rồi.”
