Trong những tuần gần đây, thị trường toàn cầu chao đảo trước hàng loạt quyết định thuế quan táo bạo của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Từ việc áp thuế đối ứng lên gần 190 quốc gia đến quyết định bất ngờ hoãn thực thi chỉ sau vài ngày, những động thái tưởng chừng thiếu nhất quán này khiến nhiều người băn khoăn: Liệu đây là hành động bốc đồng hay một chiến lược được tính toán kỹ lưỡng? Bài viết này sẽ phân tích sâu các bước đi mới nhất của Trump, đứng giữa lằn ranh của sự “điên rồ” và tầm nhìn chiến lược.
“Thuyết Người Điên” – Vũ Khí Ngoại Giao Có Chủ Ý
“Thuyết người điên” (Madman Theory) là một chiến thuật chính trị và ngoại giao, trong đó nhà lãnh đạo cố tình tạo dựng hình ảnh khó lường, thậm chí “điên rồ”, để khiến đối thủ dè chừng và nhượng bộ trong đàm phán hoặc xung đột. Chiến lược này từng được Tổng thống Richard Nixon áp dụng trong Chiến tranh Việt Nam, và giờ đây, nó dường như cũng là cách tiếp cận của Trump.
Trong nhiệm kỳ đầu, Trump đã sử dụng “thuyết người điên” khi đối đầu với Triều Tiên, tung ra những lời đe dọa như “bão lửa” và “thịnh nộ”, đồng thời gọi lãnh đạo Kim Jong Un là “Người Tên Lửa”. Khi đàm phán lại Hiệp định Thương mại Tự do Mỹ-Hàn, Trump cũng chỉ đạo đại diện thương mại Robert Lighthizer gửi thông điệp tới Hàn Quốc: “Gã này điên đến mức có thể rút khỏi thỏa thuận bất cứ lúc nào nếu không đạt được nhượng bộ ngay lập tức”.
Tuy nhiên, chiến thuật này không phải lúc nào cũng thành công. Với đồng minh, nó có thể mang lại kết quả nhanh chóng, nhưng với các đối thủ lớn như Trung Quốc hay Nga, nỗ lực áp đặt của Trump trong nhiệm kỳ đầu thường không đạt hiệu quả như mong đợi.
Thuế Quan Và Đàm Phán – Sự “Điên Rồ” Có Tính Toán
Việc Trump áp thuế đối ứng lên gần 190 quốc gia gần đây không chỉ là phản ứng cảm tính mà dường như nằm trong một kế hoạch lớn hơn. Ông công bố mức thuế cơ sở 10% với mọi đối tác thương mại từ ngày 5/4, tiếp theo là thuế đối ứng dao động từ 11-50% (tùy quốc gia) bắt đầu từ ngày 9/4.
Song, chỉ chưa đầy một ngày sau khi thuế đối ứng có hiệu lực, Trump bất ngờ tuyên bố hoãn thực thi trong 90 ngày để mở đường cho các cuộc đàm phán nhằm giảm rào cản thương mại. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent khẳng định đây là “chiến lược đàm phán” được Trump lên kế hoạch từ đầu: “Hôm nay, chúng ta đã chứng kiến chiến lược của Tổng thống Trump, được triển khai từ tuần trước, thành công khi đưa hơn 75 quốc gia vào bàn đàm phán”.
Đáng chú ý, trong khi giảm thuế đối ứng với phần lớn quốc gia xuống 10%, Trump lại tăng thuế lên hàng hóa Trung Quốc tới 125%. Điều này cho thấy một sự tính toán rõ ràng: linh hoạt với các nước sẵn sàng hợp tác, nhưng cứng rắn với đối thủ chiến lược chính.
Vượt Qua Nghịch Lý Triffin – Tầm Nhìn Kinh Tế Sâu Xa
Đằng sau các chính sách thuế quan là nỗ lực giải quyết một vấn đề kinh tế cốt lõi: nghịch lý Triffin (Triffin Dilemma). Đây là mâu thuẫn cố hữu của quốc gia phát hành đồng tiền dự trữ toàn cầu: để đáp ứng nhu cầu thanh khoản thế giới, nước đó phải duy trì thâm hụt thương mại, nhưng thâm hụt kéo dài lại làm suy yếu niềm tin vào đồng tiền.
Stephen Ira Miran, chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Trump, đã đề xuất một khung chiến lược nhằm tái thiết các quy tắc thương mại toàn cầu. Theo Miran, gốc rễ vấn đề nằm ở sự mất cân bằng trong hệ thống tiền tệ quốc tế, bắt nguồn từ vai trò của USD như đồng tiền dự trữ chính. Ông lập luận rằng việc cung cấp thanh khoản toàn cầu qua thâm hụt thương mại đã đẩy giá USD lên cao, làm suy yếu khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu Mỹ, gây tổn hại cho các ngành công nghiệp và tạo ra khoảng trống kinh tế – xã hội ở các vùng công nghiệp truyền thống.
Miran ví hiện tượng này như “bệnh Hà Lan” kiểu Mỹ, khi nhu cầu quá lớn đối với USD – tương tự như việc khai thác tài nguyên đột ngột – làm đồng tiền tăng giá nhân tạo và kìm hãm xuất khẩu công nghiệp. Trump dường như đang tìm cách tạo ra một “cú sốc” ngược với “cú sốc Nixon” năm 1971, nhằm chấm dứt hệ thống tài chính hóa hiện tại. Thuế quan, vì vậy, không chỉ là công cụ bảo hộ mà còn là đòn bẩy để định hình lại trật tự kinh tế toàn cầu.
Cái Giá Phải Trả – Ai Lợi, Ai Thiệt?
Chiến lược thuế quan của Trump không hề rẻ. Chỉ trong chưa đầy một tuần sau khi ban hành, tài sản ròng của chính Trump giảm nửa tỷ USD do giá cổ phiếu và tài sản cá nhân lao dốc cùng thị trường. Điều này cho thấy ông sẵn sàng đánh đổi lợi ích cá nhân để theo đuổi mục tiêu lớn hơn.
Thị trường chứng khoán toàn cầu cũng chịu ảnh hưởng nặng nề, mất khoảng 10 tỷ USD vốn hóa trong những ngày đầu tháng 4/2025. Các nhà đầu tư lo ngại về nguy cơ chiến tranh thương mại leo thang, nhất là khi nhiều quốc gia bắt đầu đáp trả bằng biện pháp tương tự.
Chính sách thuế quan có thể kéo theo nhiều hệ quả:
- Lạm phát tăng do giá hàng nhập khẩu leo thang.
- Nguy cơ suy thoái kinh tế toàn cầu sâu hơn.
- Suy giảm niềm tin vào hệ thống tài chính Mỹ.
Dẫu vậy, nếu thành công, chiến lược này có thể giúp Mỹ thu hẹp thâm hụt thương mại, khôi phục sản xuất nội địa và tái cân bằng vai trò của USD trong hệ thống tiền tệ thế giới.
Kết Luận: Không Điên, Chỉ Khác Biệt
“Bạn phải linh hoạt. Tôi có thể nói: ‘Đây là bức tường, tôi sẽ vượt qua nó bằng mọi giá’. Nhưng đôi khi, bạn cần biết cách đi dưới, vòng quanh hoặc vượt lên trên bức tường,” Trump giải thích về sự thay đổi trong chính sách thuế quan.
Nhìn vào các động thái gần đây, rõ ràng Trump không “điên rồ” như nhiều người lầm tưởng. Thay vào đó, ông đang triển khai một chiến lược tinh vi, kết hợp “thuyết người điên” với hiểu biết sâu sắc về thực tế kinh tế toàn cầu.
Như Yanis Varoufakis, cựu Bộ trưởng Tài chính Hy Lạp, nhận xét: “Trump, dù có vẻ thô kệch, lại hiểu rõ bản chất cuộc chơi hơn nhiều người: sức mạnh kinh tế thực sự mới là yếu tố quyết định ai kiểm soát ai, cả trong nước lẫn quốc tế, chứ không phải những lý thuyết trừu tượng”.
Chiến lược thuế quan của Trump có thể gây tranh cãi và tốn kém trong ngắn hạn, nhưng nó là một phần của nỗ lực lớn hơn nhằm tái định hình hệ thống thương mại toàn cầu theo hướng có lợi cho Mỹ. Thời gian tới sẽ cho thấy liệu kế hoạch này có thành công như kỳ vọng, hay chỉ mang lại thêm bất ổn cho kinh tế thế giới.
Triển Vọng: Đàm Phán Hay Đối Đầu?
Việc hoãn thuế 90 ngày mở ra một giai đoạn đàm phán căng thẳng giữa Mỹ và các đối tác. Với hơn 75 quốc gia sẵn sàng ngồi vào bàn thương lượng, khả năng cao sẽ có những thỏa thuận song phương mới được ký kết.
Riêng với Trung Quốc, mức thuế 125% có thể đẩy quan hệ hai nước vào một cuộc chiến thương mại toàn diện, ảnh hưởng lớn đến chuỗi cung ứng và các nền kinh tế phụ thuộc thương mại quốc tế.
Dù kết quả ra sao, chiến lược của Trump không phải là hành động bốc đồng của một “gã điên”, mà là một canh bạc được tính toán cẩn thận về kinh tế và địa chính trị toàn cầu.
