Chính sách thuế quan của Tổng thống Donald Trump đang đặt nền kinh tế thế giới trước một cuộc đối đầu căng thẳng chưa từng thấy trong lịch sử hiện đại. Với mức thuế quan chưa có tiền lệ áp lên hàng hóa nhập khẩu – đặc biệt là mức thuế 104% nhắm vào Trung Quốc – Nhà Trắng đang triển khai động thái quyết liệt nhất trong nhiều thập kỷ nhằm tái định hình trật tự thương mại toàn cầu. Đây không chỉ là một biện pháp kinh tế mà còn là chiến lược lớn lao để đưa sản xuất và việc làm trở lại nước Mỹ. Dẫn dắt bởi những nhân vật như Peter Navarro, chính quyền Trump áp dụng lý thuyết trò chơi và chiến thuật “bên bờ vực” để ép buộc các đối tác thương mại nhượng bộ, dù cái giá có thể là sự bất ổn kinh tế toàn cầu.
Cuộc Chiến Thuế Quan Quyết Liệt
Ngày 2/4/2025, trong sự kiện được gọi là “Ngày Giải phóng”, Tổng thống Trump công bố kế hoạch thuế quan toàn diện: mức thuế cơ bản 10% áp dụng cho mọi hàng hóa nhập khẩu, cùng các mức thuế cao hơn dành cho những quốc gia bị coi là “lợi dụng” Mỹ. Trung Quốc chịu mức thuế đối ứng 34%, Liên minh châu Âu (EU) 20%, Nhật Bản 24%, và Đài Loan 32%. Riêng Mexico và Canada – hai đối tác thương mại lớn của Mỹ – được miễn thuế mới, với điều kiện tuân thủ hiệp định thương mại tự do hiện hành.
Tình hình leo thang chóng mặt khi ngày 9/4, Mỹ chính thức áp mức thuế 104% lên hàng hóa Trung Quốc sau khi Bắc Kinh từ chối rút lại các biện pháp thuế trả đũa trước thời hạn Trump đặt ra. Con số này bao gồm thuế hiện hành (20%), thuế đối ứng (34%), và thêm 50% thuế bổ sung – một minh chứng cho lập trường cứng rắn của Trump bất chấp mọi rủi ro.
Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt nhấn mạnh: “Tổng thống tin rằng Trung Quốc muốn một thỏa thuận, nhưng họ chưa biết cách thực hiện. Nếu Bắc Kinh chủ động đàm phán, ông Trump sẽ trân trọng và ưu tiên lợi ích của người dân Mỹ.” Tuyên bố này phản ánh chiến lược đòn bẩy tinh vi của Trump trong thương lượng quốc tế.
Lý Thuyết Trò Chơi và Chiến Thuật “Bên Bờ Vực”
Các chuyên gia từ Macquarie nhận định chính sách thuế quan của Trump dựa trên lý thuyết trò chơi, kết hợp “ngẫu nhiên hóa” và “brinkmanship” (chiến thuật bên bờ vực). “Bằng cách sẵn sàng chấp nhận rủi ro kinh tế, Trump tăng cường vị thế đàm phán của Mỹ,” báo cáo của Macquarie viết. Chiến lược này buộc các đối thủ phải nhượng bộ, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ đẩy kinh tế thế giới vào khủng hoảng.
Trump dường như cố tình tạo ra sự bất ổn để củng cố lợi thế. Macquarie phân tích: “Việc giả vờ sẵn sàng đối mặt với suy thoái giúp ông cải thiện vị thế trong các cuộc thương lượng.” Dù táo bạo, chiến thuật này khiến nhiều nhà kinh tế lo ngại về hậu quả lâu dài.
Kiến Trúc Sư Đằng Sau Chính Sách
Peter Navarro, cố vấn thương mại hàng đầu của Trump, là nhân vật chủ chốt đứng sau chiến dịch thuế quan. Với quan điểm cứng rắn, Navarro coi Trung Quốc là mối đe dọa kinh tế thông qua trợ cấp xuất khẩu, hạn chế nhập khẩu, và thao túng tiền tệ. Trong nhiệm kỳ đầu của Trump, ông đã thúc đẩy chính sách “Nước Mỹ trên hết”, lập luận rằng không quốc gia nào dám trả đũa vì Mỹ là thị trường lớn nhất thế giới.
Sang nhiệm kỳ hai, Navarro tiếp tục bảo vệ thuế quan như công cụ tăng ngân sách và hồi sinh sản xuất nội địa. Ông dự đoán Mỹ sẽ thu về 600 tỷ USD từ thuế quan vào năm 2026, đồng thời khẳng định trên Fox News: “Thuế quan sẽ giảm gánh nặng thuế trong nước, tạo việc làm và bảo vệ an ninh quốc gia.”
Tuy nhiên, nội bộ chính quyền Trump không hoàn toàn đồng thuận. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent tỏ ra thận trọng, hy vọng đàm phán sẽ giúp giảm mức thuế. Sự khác biệt này hé lộ hai luồng tư tưởng: dùng thuế quan làm đòn bẩy ngắn hạn hoặc biến nó thành chính sách kinh tế dài hạn.
Mục Tiêu Thực Sự Của Thuế Quan
Đưa Sản Xuất Trở Lại Mỹ
Mục tiêu cốt lõi của Trump là buộc các công ty chuyển sản xuất về Mỹ. “Việc làm và nhà máy sẽ quay trở lại đất nước chúng ta,” ông tuyên bố. “Muốn hưởng thuế suất 0%? Hãy sản xuất tại Mỹ.” Theo Harry Moser từ Reshoring Initiative, Mỹ đã mất khoảng 6 triệu việc làm trong vài thập kỷ do các công ty dịch chuyển ra nước ngoài để tận dụng chi phí thấp. Thuế quan được kỳ vọng sẽ đảo ngược xu thế này.
Tái Định Hình Trật Tự Kinh Tế Toàn Cầu
Xa hơn, chính sách thuế quan là nỗ lực tái cấu trúc kinh tế thế giới. Nếu thành công, nền kinh tế 30 nghìn tỷ USD của Mỹ sẽ ít phụ thuộc vào bên ngoài, tăng cường sản xuất nội địa trong các lĩnh vực như năng lượng, thép, và chip. Stephen K. Bannon, cựu chiến lược gia của Trump, gọi đây là “mô hình kinh tế hoàn toàn mới”, nhằm giải quyết thâm hụt thương mại kỷ lục 1,2 nghìn tỷ USD của Mỹ.
Chiến Lược “Mar-a-Lago”
Một giả thuyết cho rằng Trump đang theo đuổi “Thỏa thuận Mar-a-Lago”, ép các đối tác thương mại phá giá USD để thúc đẩy xuất khẩu Mỹ và giảm giá trị dự trữ USD của Trung Quốc. Dù bị phủ nhận bởi một số cố vấn, chiến lược này phản ánh tham vọng thay đổi sâu rộng của Trump trong chính sách thương mại và tiền tệ.
Tác Động Lên Kinh Tế Mỹ và Thế Giới
Xáo Trộn Chuỗi Cung Ứng
Thuế quan buộc các công ty như Apple, Hyundai, và Eli Lilly phải cân nhắc mở rộng sản xuất tại Mỹ. Tuy nhiên, việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu là thách thức lớn. Nhà kinh tế Derrick Kam từ Morgan Stanley nhận định: “Quá trình này sẽ chậm, tốn kém và đầy khó khăn.”
Nguy Cơ và Cơ Hội
Các nhà kinh tế lo ngại thuế quan sẽ đẩy giá tiêu dùng tại Mỹ, gây lạm phát và tổn hại các doanh nghiệp phụ thuộc vào chuỗi cung ứng quốc tế. Dù vậy, một khảo sát của VDMA cho thấy gần nửa doanh nghiệp kỹ thuật Đức đang cân nhắc đầu tư vào Mỹ để tránh thuế quan.
Sức Mạnh Đàm Phán Của Mỹ
Với thị trường tiêu dùng khổng lồ, Mỹ nắm lợi thế áp đảo. Các nước như Trung Quốc, Canada, và Mexico phụ thuộc vào Mỹ nhiều hơn ngược lại, khiến thuế quan trở thành công cụ cưỡng chế hiệu quả.
Kết Luận: Một Trật Tự Kinh Tế Mới?
Chính sách thuế quan của Trump không chỉ là công cụ kinh tế mà còn là phương tiện định hình lại thế giới. Dựa trên lý thuyết trò chơi và chiến thuật “bên bờ vực”, ông buộc các quốc gia nhượng bộ trước sức mạnh kinh tế Mỹ. Mục tiêu là một nước Mỹ tự lực, giàu việc làm và ít phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tuy nhiên, con đường này đầy rủi ro. Các nhà kinh tế cảnh báo về nguy cơ khủng hoảng đầu tư và suy giảm tăng trưởng toàn cầu. Như cựu Đại sứ Việt Nam tại Mỹ Phạm Quang Vinh nhận xét: “Trump muốn tạo sân chơi mới phù hợp với lợi ích Mỹ, vừa là công cụ kinh tế, vừa là chiến lược chính trị.” Trong ván bài này, thế giới đang chờ xem liệu Trump sẽ đẩy kinh tế toàn cầu đến bờ vực hay chỉ là đòn thương lượng táo bạo để đạt được mục tiêu của mình.
