TÂM LÝ GIAO DỊCH VÀ HÀNH TRÌNH TRƯỞNG THÀNH CỦA NHÀ ĐẦU TƯ
1. Gồng lời khó hơn gồng lỗ – Bản chất của tâm lý đầu tư
Trên thị trường chứng khoán, việc gồng lời luôn khó khăn hơn việc gồng lỗ. Điều này xuất phát từ hai yếu tố tâm lý trái ngược:
- Tham lam: Khi thấy lợi nhuận hiện hữu, nhà đầu tư có tâm lý muốn chốt ngay để bảo toàn số tiền kiếm được.
- Sợ hãi: Lo ngại giá cổ phiếu quay đầu về điểm mua, thậm chí rơi vào vùng thua lỗ.
Ngược lại, gồng lỗ lại dễ dàng hơn vì con người luôn nuôi hy vọng rằng thị trường sẽ quay đầu, giúp họ “về bờ”. Tuy nhiên, không phải lúc nào thị trường cũng phục hồi, và sự kỳ vọng quá mức có thể dẫn đến những khoản lỗ không hồi kết.
Trong đầu tư, chiến thắng thị trường là một phần thưởng, nhưng chiến thắng chính bản thân mới là thành công bền vững.
“Ý chí giúp chúng ta đạt được mục đích, chứ không phải trí tuệ. Tài năng và may mắn chưa đủ. Chỉ có sự quyết tâm làm việc chăm chỉ và nhẫn nại mới có thể thực hiện được những việc không thể.” – Jesse Livermore
2. Bản ngã – Kẻ thù lớn nhất của nhà đầu tư
Bản ngã là rào cản lớn nhất trên hành trình đầu tư:
- Khi mới bắt đầu, bản ngã khiến ta chủ quan, coi nhẹ việc học hỏi.
- Khi đạt được thành công ban đầu, bản ngã làm ta mù quáng, không nhận ra sai lầm.
- Khi thất bại, bản ngã khuếch đại nỗi đau, khiến ta mất niềm tin vào thị trường.
Trong đầu tư chứng khoán, bản ngã thể hiện qua lòng tham, nỗi sợ hãi, sự ảo vọng. Nếu không kiểm soát được nó, nhà đầu tư dễ dàng bị cuốn theo tâm lý thị trường, dẫn đến những quyết định sai lầm. Những kiến thức, kỹ thuật phân tích dù có tốt đến đâu cũng sẽ trở nên vô nghĩa nếu bản thân không kiểm soát được cảm xúc.
3. Hành trình trưởng thành của một nhà đầu tư chứng khoán
Giai đoạn 1: Chưa có kinh nghiệm – FOMO và cảm xúc lấn át lý trí
- Nhà đầu tư mới tham gia thị trường, chưa có nhiều kiến thức.
- Dễ bị tâm lý FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội), thấy người khác kiếm tiền là lao vào mua theo.
- Đặc điểm: Hay hỏi về các mã cổ phiếu nóng, tìm kiếm “kèo” đầu tư nhanh.
- Ví dụ thực tế: Năm 2021, khi dòng tiền đổ mạnh vào nhóm cổ phiếu ngân hàng như TCB, VPB, STB, nhiều nhà đầu tư F0 lao vào mua đỉnh mà không hiểu về chu kỳ thị trường.
Giai đoạn 2: Tìm hiểu và ngập trong kiến thức
- Sau khi trải qua một số lần thắng thua, nhà đầu tư bắt đầu tìm hiểu về phân tích kỹ thuật, phân tích cơ bản.
- Tham gia nhiều nhóm đầu tư, theo dõi các chuyên gia, thử nghiệm nhiều chiến lược.
- Kết quả: Bị nhồi nhét quá nhiều kiến thức, nhưng vẫn thua lỗ do chưa kiểm soát được tâm lý.
- Ví dụ thực tế: Giai đoạn 2018-2019, nhiều nhà đầu tư bị cuốn vào sóng cổ phiếu bất động sản như DXG, DIG, KDH, nhưng không quản lý rủi ro, dẫn đến thua lỗ nặng khi thị trường điều chỉnh.
Giai đoạn 3: Giai đoạn khủng hoảng niềm tin
- Sau nhiều lần thắng thua thất thường, nhà đầu tư rơi vào trạng thái hoang mang, mất niềm tin vào thị trường.
- Nhận ra không có phương pháp nào giúp chiến thắng tuyệt đối.
- Kết quả: Một số người bỏ cuộc, số khác tiếp tục kiên trì tìm cách thích nghi.
- Ví dụ thực tế: Giai đoạn 2022, thị trường giảm mạnh, nhiều nhà đầu tư rơi vào trạng thái “kẹp hàng” với cổ phiếu HPG, SSI, VND, không biết nên cắt lỗ hay giữ lại.
Giai đoạn 4: Tỉnh thức và xây dựng hệ thống giao dịch riêng
- Bắt đầu tập trung vào quản lý vốn, kiểm soát tâm lý giao dịch.
- Không còn phụ thuộc vào tín hiệu bên ngoài, xây dựng chiến lược đầu tư phù hợp với bản thân.
- Dấu hiệu nhận biết: Ít tham gia các hội nhóm, tập trung vào hệ thống giao dịch cá nhân.
- Ví dụ thực tế: Những nhà đầu tư chuyên nghiệp như Warren Buffett hay Howard Marks đều phát triển phong cách đầu tư riêng, thay vì chạy theo đám đông.
Giai đoạn 5: Hái quả – Giao dịch thuần thục và ổn định
- Đây là giai đoạn nhà đầu tư đạt đến trạng thái giao dịch một cách tự nhiên, không còn bị cảm xúc chi phối.
- Hiểu rõ chu kỳ thị trường, nắm vững quy luật cung cầu.
- Ví dụ thực tế: Trong những giai đoạn thị trường điều chỉnh mạnh, nhà đầu tư lão luyện không hoảng loạn mà tận dụng cơ hội để mua vào các cổ phiếu giá trị như VNM, FPT, MWG.
4. Kết luận
Cuộc đời của một nhà đầu tư cũng giống như một hành trình trưởng thành. Từ những bước đi đầu tiên đầy ngây thơ, đến những bài học đắt giá từ thị trường, để rồi cuối cùng đạt đến trạng thái “vô chiêu thắng hữu chiêu” – giao dịch một cách tự nhiên, không còn bị cảm xúc chi phối.
Trong thị trường chứng khoán, người chiến thắng không phải là người thông minh nhất, mà là người kiểm soát bản thân tốt nhất. Thành công không đến từ việc biết nhiều, mà từ việc biết đúng và kiên trì thực hiện đúng nguyên tắc.
“Không tức thị sắc, sắc tức thị không” – Sự thấu hiểu bản thân chính là chìa khóa giúp nhà đầu tư vững vàng trước mọi biến động của thị trường.
