Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 3176/QĐ-BCT ngày 27/10/2025, chính thức khởi xướng điều tra hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với một số sản phẩm thép cán nóng (HRC) khổ rộng có xuất xứ từ Trung Quốc. Vụ việc được khởi xướng theo đơn yêu cầu của hai nhà sản xuất lớn trong nước là Tập đoàn Hòa Phát (HPG) và Công ty TNHH Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh, nhằm bảo vệ ngành thép nội địa trước những dấu hiệu rõ rệt về hành vi né tránh thuế chống bán phá giá (AD20).
Phạm vi và mục tiêu điều tra
Phạm vi điều tra tập trung vào thép cán nóng có độ dày từ 1,2 mm đến 25,4 mm, khổ rộng từ trên 1.880 mm đến dưới hoặc bằng 2.300 mm, chưa qua gia công quá mức cán nóng, có thể đã hoặc chưa tẩy gỉ, không phủ, mạ hoặc tráng, có hoặc không phủ dầu, với hàm lượng carbon không vượt quá 0,3% theo khối lượng. Một số sản phẩm được loại trừ khỏi phạm vi điều tra, bao gồm thép có hàm lượng carbon lớn hơn 0,3%, thép dạng tấm dày từ 10 mm trở lên, và các mã HS đã được loại trừ trong Quyết định 1959/QĐ-BCT ngày 4/7/2025.
Mục tiêu chính của cuộc điều tra là xác minh hành vi lẩn tránh thuế chống bán phá giá AD20 – biện pháp đã được áp dụng từ tháng 7/2025 với mức thuế từ 23,1% đến 27,83% đối với thép HRC khổ dưới 1.880 mm. Việc thay đổi nhẹ đặc tính sản phẩm để né tránh thuế được xem là hành vi làm suy yếu hiệu quả của biện pháp phòng vệ, đồng thời gây bất lợi cho môi trường cạnh tranh công bằng. Với thị phần sản xuất HRC nội địa khoảng 80% thuộc về Hòa Phát và Formosa, việc bảo vệ ngành thép trong nước có ý nghĩa chiến lược.
Bối cảnh: Làn sóng nhập khẩu tăng đột biến
Sau khi thuế AD20 có hiệu lực, lượng thép HRC khổ rộng từ Trung Quốc nhập khẩu vào Việt Nam tăng mạnh bất thường. Theo số liệu hải quan, trong 7 tháng đầu năm 2025, lượng nhập khẩu tăng gấp 18 lần so với cùng kỳ năm 2024. Riêng tháng 5/2025 ghi nhận 181.000 tấn (tăng 25 lần), tháng 6/2025 đạt 215.000 tấn (tăng 26 lần), và tổng 6 tháng đầu năm ước tính khoảng 650.000 tấn (tăng 15 lần).
Nguyên nhân chính đến từ chênh lệch giá lớn: thép HRC từ Trung Quốc được chào bán ở mức khoảng 490 USD/tấn, thấp hơn đáng kể so với giá của Hòa Phát (526 USD/tấn) và Formosa (519–528 USD/tấn). Mức giá thấp bất thường này đã tạo áp lực cạnh tranh gay gắt lên các nhà sản xuất trong nước, làm suy giảm thị phần và ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất.
Triển vọng áp thuế và tác động đến doanh nghiệp
Theo báo cáo mới đây của SSI Research, biện pháp chống lẩn tránh có khả năng được áp dụng chính thức trong quý I/2026, góp phần củng cố “lá chắn” phòng vệ cho ngành thép Việt Nam.
- Hòa Phát (HPG) được dự báo tăng trưởng lợi nhuận sau thuế (NPATMI) 42% trong nửa cuối năm 2025 và gần 30% trong năm 2026 so với cùng kỳ, nhờ nhu cầu thị trường ổn định, đóng góp từ nhà máy Dung Quất 2 và sự giảm bớt cạnh tranh từ hàng nhập khẩu.
- Hoa Sen (HSG) lại được ước tính ghi nhận lợi nhuận năm 2026 giảm 5,8% so với cùng kỳ, chủ yếu do giá HRC nội địa tăng và áp lực cạnh tranh trong phân khúc thép mạ trở nên gay gắt hơn.
Vụ việc lần này tiếp nối chuỗi biện pháp bảo hộ thành công trước đó như AD20 và thuế tự vệ đối với thép cuộn, giúp các doanh nghiệp nội địa từng bước lấy lại thị phần – từ mức 32% trong năm 2024 lên khoảng 60% trong giai đoạn 2025–2026.
Cục Phòng vệ thương mại sẽ gửi bản câu hỏi điều tra đến các bên liên quan, với thời hạn trả lời 30 ngày (có thể gia hạn). Kết quả sơ bộ dự kiến được công bố trong vòng 6–9 tháng tới. Đây là bước đi quan trọng nhằm bảo vệ ngành công nghiệp thép – một trụ cột chiến lược của nền kinh tế Việt Nam – trước các hành vi thương mại không lành mạnh.
