Các nền kinh tế lớn trên thế giới đang bước vào một giai đoạn mới, nơi chính sách tài khóa ngày càng chi phối, buộc các ngân hàng trung ương phải đối mặt với áp lực giữ lãi suất ở mức thấp để giảm chi phí vay nợ cho chính phủ. Sự kết hợp giữa gánh nặng nợ công ngày càng tăng và chi phí trả lãi leo thang đang tạo ra những thách thức lớn cho chính sách tiền tệ, có thể dẫn đến những thay đổi sâu rộng trong hệ thống tài chính toàn cầu. Dưới đây là phân tích chi tiết, được cấu trúc rõ ràng theo từng khía cạnh chính.
1. Sự Chi Phối Của Chính Sách Tài Khóa: Áp Lực Lên Các Ngân Hàng Trung Ương
Chính sách tài khóa – bao gồm chi tiêu chính phủ và vay nợ – đang trở thành yếu tố quan trọng trong việc định hình chính sách tiền tệ. Các ngân hàng trung ương bị buộc phải nới lỏng để hỗ trợ chính phủ, đặc biệt thông qua việc giữ lãi suất thấp hoặc làm chậm quá trình bình thường hóa bảng cân đối kế toán.
- Nguyên nhân chính: Nợ chính phủ và chi phí vay nợ tăng cao đang tạo động lực chính trị mạnh mẽ. Theo Kenneth Rogoff, giáo sư tại Đại học Harvard và cựu kinh tế trưởng Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), sự kết hợp này “tạo ra động lực chính trị to lớn cho các chính phủ trên toàn thế giới gây áp lực buộc các ngân hàng trung ương phải hạ lãi suất”.
- Xu hướng toàn cầu: Không chỉ giới hạn ở Mỹ, mà còn lan sang Anh và Nhật Bản, nơi các ngân hàng trung ương phải điều chỉnh chính sách để kiềm chế lợi suất trái phiếu dài hạn tăng vọt do chi tiêu chính phủ thúc đẩy.
Rogoff nhấn mạnh: “Chúng ta đã bước vào một kỷ nguyên mới với sự chi phối của chính sách tài khóa”, phản ánh sự chuyển dịch từ chính sách tiền tệ độc lập sang sự phụ thuộc vào nhu cầu tài khóa của chính phủ.
2. Tình Hình Tại Mỹ: Cuộc Đối Đầu Giữa Nhà Trắng Và Fed
Mỹ là trường hợp điển hình nhất, với Tổng thống Donald Trump liên tục thúc đẩy Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) cắt giảm lãi suất để tiết kiệm chi phí trả nợ.
- Áp lực từ Tổng thống: Trump đã kêu gọi Fed giảm lãi suất để tiết kiệm “hàng tỷ đô la” chi phí trả nợ, đồng thời chỉ trích Chủ tịch Fed Jerome Powell về việc chậm trễ. Gần đây, sau dữ liệu lạm phát được công bố, Trump tiếp tục chỉ trích Powell, dẫn đến phản ứng bất thường trên thị trường: lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 2 năm giảm 0,02 điểm phần trăm (do kỳ vọng cắt giảm lãi suất), trong khi lợi suất kỳ hạn 30 năm tăng 0,04 điểm phần trăm.
- Chênh lệch lãi suất: Khoảng cách giữa lợi suất trái phiếu kỳ hạn 2 năm (ngắn hạn, do Fed kiểm soát) và 30 năm (dài hạn, mang tính thị trường) đang ở mức lớn nhất kể từ đầu năm 2022. Điều này phản ánh lo ngại rằng chính sách tiền tệ sẽ nới lỏng hơn mức cần thiết để kiểm soát lạm phát.
- Các động thái gần đây: Việc bổ nhiệm tạm thời Stephen Miran – người được kỳ vọng thúc đẩy cắt giảm lãi suất – vào hội đồng thống đốc Fed cho thấy nguy cơ “thống trị tài khóa” đang gia tăng, theo Trevor Greetham, người đứng đầu bộ phận đầu tư đa tài sản tại Royal London Asset Management. Các nhà phân tích từ Capital Economics nhận định rằng phản ứng thị trường gần đây “ám chỉ điều gì sẽ xảy ra nếu Powell bị cách chức hoặc Nhà Trắng tăng cường kiểm soát chính sách tiền tệ”.
3. Tình Hình Tại Các Quốc Gia Khác: Áp Lực Tương Tự Nhưng Ít Gay Gắt Hơn
Mặc dù tranh luận ở các quốc gia khác ít gay gắt hơn Mỹ, nhưng gánh nặng nợ công tương tự đang tạo áp lực lên các ngân hàng trung ương.
- Anh: Chi phí vay dài hạn đặc biệt cao, với lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 30 năm đạt 5,6% – gần mức cao nhất trong hơn 25 năm (so với 4,9% ở Mỹ). Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) đang được theo dõi chặt chẽ về chương trình bán trái phiếu (thắt chặt định lượng), dự kiến quyết định vào tháng tới.
- Nhật Bản và các nước phát triển khác: Các ngân hàng trung ương đang cố gắng bình thường hóa bảng cân đối kế toán sau giai đoạn nới lỏng định lượng (mua trái phiếu ồ ạt sau khủng hoảng tài chính và Covid-19). Tuy nhiên, việc bán trái phiếu có thể đẩy lợi suất lên cao, tăng chi phí trả nợ cho chính phủ.
- Đức: Ngay cả quốc gia nổi tiếng với ngân sách cân bằng cũng chứng kiến lợi suất trái phiếu kỳ hạn 30 năm tăng lên hơn 3% – mức cao nhất kể từ năm 2011 – do kế hoạch tăng vay nợ để phục hồi cơ sở hạ tầng và chi tiêu quốc phòng.
Mahmood Pradhan, giám đốc kinh tế vĩ mô toàn cầu tại Amundi Asset Management, nhận định: “Nếu điều kiện tài chính thắt chặt do chính sách tài khóa của chính phủ, thì ngân hàng trung ương không thể được xem là đang thích ứng với chính sách đó… Tôi cho rằng ngân hàng trung ương sẽ kiên quyết chống lại áp lực chi phối tài khóa”.
4. Dự Báo Nợ Công Và Thách Thức Toàn Cầu
Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) dự báo tổng nợ công của các quốc gia có thu nhập cao sẽ đạt mức kỷ lục 17.000 tỷ USD trong năm 2025, tăng từ 16.000 tỷ USD năm 2024 và 14.000 tỷ USD năm 2023.
- Thách thức bình thường hóa chính sách: Các ngân hàng trung ương ở thị trường phát triển đang thu hẹp bảng cân đối kế toán bằng cách bán trái phiếu, nhưng điều này có thể làm tăng lợi suất và chi phí trả nợ.
- Rủi ro chuyển dịch nợ: Một số nhà kinh tế lo ngại các chính phủ sẽ chuyển từ nợ dài hạn sang nợ ngắn hạn để giảm chi phí, nhưng điều này làm các quốc gia dễ bị ảnh hưởng bởi biến động lãi suất. Matthew Morgan, giám đốc bộ phận thu nhập cố định tại Jupiter Asset Management, cho biết: “Sự biến động này khiến việc sở hữu trái phiếu dài hạn trở nên khó khăn hơn, và do đó cũng khó phát hành hơn”.
5. Rủi Ro Và Cảnh Báo Từ Các Chuyên Gia
Sự chi phối của chính sách tài khóa mang theo nhiều rủi ro tiềm ẩn, đặc biệt trong bối cảnh nợ công tăng cao.
- Vòng xoáy nợ: Nhà đầu tư kỳ cựu Ray Dalio cảnh báo về “vòng xoáy tử thần của nợ nần”, nơi chính phủ phải vay thêm để trả lãi, dẫn đến lợi suất cao hơn. Nếu lợi suất quá cao, các ngân hàng trung ương có thể phải in tiền và mua trái phiếu để giữ lãi suất thấp, làm giảm giá trị tiền tệ.
- Tác động đến tiền tệ dự trữ: Dalio lưu ý rằng các lo ngại này có thể làm giảm giá trị đồng đô la và euro so với vàng – vốn đã đạt mức cao kỷ lục trong năm nay.
- Rủi ro hệ thống: Nếu các ngân hàng trung ương nhượng bộ áp lực tài khóa, chính sách tiền tệ có thể mất tính độc lập, dẫn đến lạm phát cao hơn và bất ổn tài chính.
Kết Luận: Triển Vọng Và Khuyến Nghị
Kỷ nguyên mới với sự chi phối của chính sách tài khóa đang định hình lại mối quan hệ giữa chính phủ và ngân hàng trung ương, với Mỹ dẫn đầu xu hướng. Mặc dù có thể hỗ trợ tăng trưởng ngắn hạn, nhưng rủi ro nợ công và bất ổn tiền tệ đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải cân bằng cẩn thận.
Các nhà đầu tư nên theo dõi sát sao lợi suất trái phiếu và động thái của các ngân hàng trung ương để điều chỉnh chiến lược, đồng thời cân nhắc đa dạng hóa danh mục đầu tư vào các tài sản như vàng để giảm thiểu rủi ro.
