Ngày 18/7/2025, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) đã công bố kế hoạch triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho thị trường chứng khoán cơ sở, dự kiến bắt đầu từ quý I/2027. Đây được xem là một bước tiến quan trọng nhằm tăng cường thanh khoản, giảm thiểu rủi ro và đáp ứng các tiêu chí nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam theo chuẩn quốc tế.
Cơ Chế CCP: Tăng Thanh Khoản, Giảm Rủi Ro
Cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) là một mô hình thanh toán bù trừ chứng khoán, trong đó một tổ chức trung gian – tại Việt Nam sẽ là Công ty TNHH MTV Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (thuộc Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán – VSD) – đứng giữa bên mua và bên bán trong các giao dịch chứng khoán.
Khi một giao dịch được khớp lệnh, CCP sẽ trở thành người mua đối với tất cả người bán và người bán đối với tất cả người mua, đảm bảo rằng mỗi bên tham gia giao dịch chỉ có nghĩa vụ với CCP, thay vì trực tiếp với đối tác.
Vai Trò Và Lợi Ích Của CCP
Cơ chế CCP mang lại nhiều lợi ích nổi bật:
-
Giảm thiểu rủi ro thanh toán: Nếu một bên tham gia giao dịch mất khả năng thanh toán, CCP sẽ đảm bảo giao dịch vẫn được hoàn tất thông qua quỹ bảo đảm và các cơ chế an toàn tài chính khác. Điều này giúp tăng tính ổn định cho thị trường.
-
Tăng thanh khoản: CCP thực hiện tính toán nghĩa vụ ròng (netting), giảm số lượng giao dịch thực tế cần thực hiện, từ đó hạ thấp chi phí giao dịch và nâng cao hiệu quả thị trường.
-
Hỗ trợ nâng hạng thị trường: Theo các chuyên gia, cơ chế CCP là một trong những yếu tố quan trọng để đáp ứng tiêu chí nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ cận biên lên mới nổi, đặc biệt trong việc thu hút vốn ngoại và triển khai giao dịch không yêu cầu ký quỹ 100% (non pre-funding) cho nhà đầu tư nước ngoài, như quy định tại Thông tư 68 của Bộ Tài chính.
Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), 80% hệ thống thanh toán bù trừ chứng khoán trên toàn cầu hiện đã áp dụng cơ chế CCP. Tại Việt Nam, CCP đã được triển khai thành công cho thị trường chứng khoán phái sinh từ năm 2017, tạo tiền đề cho việc mở rộng sang thị trường cơ sở.
Lộ Trình Triển Khai Cơ Chế CCP
SSC đã xây dựng một lộ trình chi tiết và bài bản để triển khai cơ chế CCP, với các mốc thời gian cụ thể:
Quý III/2025:
-
Hướng dẫn hạch toán kế toán: Bộ Tài chính sẽ ban hành hướng dẫn về hạch toán kế toán cho các nghiệp vụ phát sinh khi triển khai cơ chế CCP.
-
Chuẩn bị thành lập tổ chức CCP: SSC sẽ xem xét và phê duyệt đề án thành lập Công ty TNHH MTV Bù trừ Chứng khoán Việt Nam, trực thuộc VSD, để đảm nhiệm vai trò đối tác bù trừ trung tâm.
Quý I/2026:
-
Ban hành quy định mới: SSC sẽ công bố các hướng dẫn liên quan đến đăng ký, lưu ký và thanh toán giao dịch chứng khoán theo cơ chế CCP.
-
Đào tạo và kiểm thử hệ thống: VSD sẽ tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn cho các thành viên thị trường, đồng thời phối hợp kiểm thử hệ thống và hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật.
Năm 2026:
-
Hoàn thiện hạ tầng và quy trình: Quá trình kiểm thử, rà soát và chuẩn bị hạ tầng kỹ thuật sẽ được thực hiện xuyên suốt năm 2026, đảm bảo hệ thống vận hành ổn định trước khi chính thức triển khai.
Quý I/2027:
-
Triển khai chính thức: Cơ chế CCP sẽ được áp dụng cho thị trường chứng khoán cơ sở, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong nỗ lực nâng cấp thị trường chứng khoán Việt Nam.
Ý Nghĩa Đối Với Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam
Việc triển khai cơ chế CCP không chỉ đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế mà còn góp phần giải quyết một trong những hạn chế lớn khiến thị trường chứng khoán Việt Nam chưa được nâng hạng lên thị trường mới nổi, theo đánh giá của các tổ chức như FTSE Russell và MSCI.
Hiện tại, yêu cầu ký quỹ 100% đối với nhà đầu tư nước ngoài là một rào cản lớn, làm giảm tính hấp dẫn của thị trường Việt Nam so với các thị trường khu vực. Cơ chế CCP, kết hợp với quy định non pre-funding, sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho dòng vốn ngoại tham gia, qua đó tăng cường thanh khoản và sự ổn định của thị trường.
Ngoài ra, việc áp dụng CCP còn giúp củng cố niềm tin của nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân – lực lượng chiếm hơn 99% số tài khoản và hơn 80% giá trị giao dịch trên thị trường.
Theo bà Nguyễn Ngọc Linh, Tổng Giám đốc CTCP Chứng khoán DNSE, việc xây dựng một hệ sinh thái đầu tư bền vững, bao gồm các cơ chế như CCP, là yếu tố then chốt để hỗ trợ nhà đầu tư cá nhân phát triển dài hạn, thay vì bị cuốn vào các biến động ngắn hạn.
Thách Thức Và Triển Vọng
Dù lộ trình triển khai cơ chế CCP đã được vạch rõ, quá trình này vẫn đối mặt với một số thách thức, bao gồm:
-
Hạ tầng kỹ thuật: Việc xây dựng và kiểm thử hệ thống đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa SSC, VSD và các thành viên thị trường, cùng với nguồn lực tài chính đáng kể.
-
Nâng cao nhận thức: Nhà đầu tư và các thành viên thị trường cần được đào tạo để hiểu rõ lợi ích và cách thức vận hành của cơ chế CCP.
-
Đồng bộ hóa quy định pháp lý: Các hướng dẫn kế toán và quy định liên quan cần được hoàn thiện để đảm bảo tính thống nhất và minh bạch.
Tuy nhiên, với sự quyết tâm từ Bộ Tài chính và SSC, cùng kinh nghiệm triển khai thành công CCP trên thị trường phái sinh, triển vọng áp dụng cơ chế này cho thị trường cơ sở là rất khả quan. Đây sẽ là một bước ngoặt quan trọng, góp phần đưa thị trường chứng khoán Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu nâng hạng, đồng thời củng cố vị thế trên bản đồ tài chính quốc tế.
Kết Luận
Việc triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) từ năm 2027 là một trong những nỗ lực quan trọng của Việt Nam trong hành trình nâng hạng thị trường chứng khoán. Với vai trò giảm rủi ro, tăng thanh khoản và thu hút dòng vốn ngoại, CCP không chỉ cải thiện hiệu quả hoạt động của thị trường mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững.
Nhà đầu tư và các thành viên thị trường cần theo dõi sát sao lộ trình triển khai để chuẩn bị tốt nhất cho những thay đổi sắp tới, đồng thời tận dụng cơ hội từ một thị trường ngày càng minh bạch và chuyên nghiệp.
