Ngày 3/7/2025, Mỹ đã chính thức dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu phần mềm thiết kế chip và khí ethane sang Trung Quốc, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc hạ nhiệt căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Động thái này diễn ra sau khi Bắc Kinh cam kết nới lỏng các hạn chế cấp phép xuất khẩu đất hiếm, một nguyên liệu chiến lược thiết yếu cho nhiều ngành công nghiệp.
Dấu Hiệu Hạ Nhiệt Căng Thẳng Thương Mại
Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung đã leo thang trong những tháng gần đây, với các biện pháp trả đũa lẫn nhau xoay quanh đất hiếm và công nghệ cao. Vào tháng 4/2025, Trung Quốc áp đặt hạn chế xuất khẩu đất hiếm và nam châm liên quan, làm gián đoạn chuỗi cung ứng của các ngành công nghiệp ô tô, hàng không vũ trụ, bán dẫn và quốc phòng tại Mỹ. Đáp lại, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã siết chặt kiểm soát xuất khẩu một loạt sản phẩm, bao gồm phần mềm thiết kế chip (EDA), khí ethane, động cơ máy bay phản lực, và thiết bị hạt nhân sang Trung Quốc.
Tuy nhiên, sau các cuộc đàm phán căng thẳng, hai bên đã đạt được một thỏa thuận khung tại London, được ký kết chính thức vào tuần trước. Theo đó, Trung Quốc cam kết đẩy nhanh quá trình cấp phép xuất khẩu đất hiếm, trong khi Mỹ đồng ý dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu đối với một số mặt hàng công nghệ và nguyên liệu quan trọng. Bộ Thương mại Trung Quốc xác nhận rằng hai bên đã thống nhất một cơ chế hợp tác, trong đó Bắc Kinh sẽ xem xét và phê duyệt các đơn xin xuất khẩu đất hiếm theo quy định, còn Washington sẽ dần gỡ bỏ các biện pháp kiểm soát tương ứng.
Một nguồn tin từ chính phủ Mỹ chia sẻ với Reuters:
Mỹ đã nỗ lực xuống thang căng thẳng. Chúng tôi đã áp đặt thêm hạn chế với nhiều mặt hàng để buộc Trung Quốc nhượng bộ trong vấn đề đất hiếm. Với việc thực thi thỏa thuận khung, chúng ta sẽ chứng kiến hai bên dỡ bỏ nhiều hạn chế hơn nữa.
Phần Mềm Thiết Kế Chip Trở Lại Thị Trường Trung Quốc
Ba nhà cung cấp phần mềm tự động hóa thiết kế điện tử (EDA) hàng đầu thế giới – Synopsys, Cadence Design Systems, và Siemens – đã nhận được thông báo từ Bộ Thương mại Mỹ về việc dỡ bỏ yêu cầu xin giấy phép xuất khẩu sang Trung Quốc. Các công ty này, chiếm khoảng 70% thị phần thị trường EDA tại Trung Quốc theo Tân Hoa Xã, đóng vai trò quan trọng trong việc thiết kế chip bán dẫn sử dụng trong điện thoại thông minh, máy tính, và ô tô.
Siemens, trong thông cáo ngày 3/7/2025, xác nhận rằng công ty đã khôi phục hoạt động bán hàng và hỗ trợ khách hàng Trung Quốc sau khi các hạn chế kiểm soát xuất khẩu được gỡ bỏ. Tương tự, Synopsys cho biết họ dự kiến hoàn tất cập nhật hệ thống để phục vụ khách hàng Trung Quốc trong vòng ba ngày làm việc. Cadence cũng đang chuẩn bị nối lại hoạt động tại thị trường này.
Việc dỡ bỏ hạn chế đối với phần mềm EDA được xem là một bước ngoặt, bởi các công cụ này không thể thiếu trong quá trình thiết kế chip phức tạp, đặc biệt khi số lượng bóng bán dẫn trên mỗi con chip đã lên tới hàng tỷ.
Hạn chế xuất khẩu phần mềm EDA trước đây đã gây ra thách thức lớn cho ngành công nghiệp thiết kế chip của Trung Quốc. Với việc Mỹ nới lỏng các biện pháp này, các doanh nghiệp Trung Quốc giờ đây có thể tiếp cận trở lại các công cụ thiết yếu, mở ra cơ hội hợp tác thương mại mới giữa hai nước.
Khí Ethane: Cứu Cánh Cho Ngành Hóa Dầu Trung Quốc
Cùng với phần mềm EDA, Mỹ cũng đã hủy bỏ yêu cầu cấp phép xuất khẩu khí ethane sang Trung Quốc, một động thái được các nhà sản xuất như Enterprise Products Partners và Energy Transfer LP hoan nghênh.
Ethane, một chất lỏng chiết xuất từ khí tự nhiên, là nguyên liệu quan trọng để sản xuất ethylene – tiền chất cho nhiều loại nhựa và hóa chất. Trung Quốc phụ thuộc gần như hoàn toàn vào nguồn cung ethane từ Mỹ, và các hạn chế trước đó đã khiến nhiều tàu chở ethane phải chuyển hướng hoặc nằm chờ.
Theo thông báo từ Cục Công nghiệp và An ninh (BIS) thuộc Bộ Thương mại Mỹ, các lô hàng ethane giờ đây có thể cập cảng Trung Quốc mà không cần thủ tục phê duyệt bổ sung. Động thái này được kỳ vọng sẽ giúp khôi phục nhanh chóng hoạt động xuất khẩu ethane, giảm bớt áp lực cho các doanh nghiệp hóa dầu Trung Quốc và ổn định chuỗi cung ứng toàn cầu.
Bối Cảnh Căng Thẳng và Thỏa Thuận Geneva
Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung bùng lên mạnh mẽ sau khi Bắc Kinh siết chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm vào tháng 4/2025, một động thái được xem là trả đũa các chính sách thuế quan của Tổng thống Trump. Đất hiếm, bao gồm 17 nguyên tố hóa học, là “vitamin của ngành công nghiệp hiện đại,” đóng vai trò thiết yếu trong sản xuất nam châm, động cơ xe điện, tua-bin gió, và thiết bị điện tử.
Trung Quốc hiện chiếm khoảng 60% sản lượng khai thác và 90% sản lượng tinh chế đất hiếm toàn cầu, tạo cho nước này lợi thế chiến lược trong chuỗi cung ứng công nghệ.
Để đáp trả, Mỹ đã áp đặt hàng loạt hạn chế xuất khẩu, bao gồm phần mềm EDA, ethane, động cơ máy bay phản lực của GE Aerospace cho dòng máy bay C919 của COMAC, và thiết bị hạt nhân cho các nhà máy điện Trung Quốc. Các biện pháp này đã làm gián đoạn hàng tỷ USD giá trị hàng hóa theo kế hoạch, gây áp lực lớn lên cả hai phía.
Dù đạt được thỏa thuận “đình chiến” tại Geneva vào tháng 5/2025, tranh cãi vẫn tiếp diễn khi Mỹ cáo buộc Trung Quốc không tôn trọng cam kết nới lỏng xuất khẩu đất hiếm, trong khi Bắc Kinh chỉ trích Washington áp đặt các chính sách phân biệt đối xử, bao gồm hạn chế chip AI và hủy thị thực du học sinh Trung Quốc.
Các cuộc đàm phán tại London gần đây đã giúp hệ thống hóa các điều khoản, với cam kết từ Trung Quốc về việc cấp phép xuất khẩu đất hiếm trong vòng sáu tháng cho các doanh nghiệp Mỹ không phục vụ mục đích quân sự.
Tác Động và Triển Vọng
Việc dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu phần mềm EDA và ethane là tín hiệu tích cực cho quan hệ thương mại Mỹ-Trung, nhưng vẫn còn nhiều bất ổn. Hiện chưa rõ liệu các biện pháp hạn chế khác của Mỹ, như đối với động cơ máy bay hoặc thiết bị hạt nhân, có được gỡ bỏ hay không. Ngoài ra, Trung Quốc vẫn duy trì hạn chế đối với một số loại đất hiếm chiến lược, như samarium, được sử dụng trong các ứng dụng quân sự.
Giới phân tích nhận định rằng thỏa thuận hiện tại là một bước tiến trong việc ổn định chuỗi cung ứng toàn cầu, nhưng không giải quyết triệt để các bất đồng sâu sắc giữa hai bên. Với hạn chót đàm phán vào ngày 10/8/2025, cả Mỹ và Trung Quốc vẫn đối mặt với nguy cơ leo thang thuế quan, với mức thuế tiềm năng từ 30% lên 145% từ phía Mỹ và từ 10% lên 125% từ phía Trung Quốc.
Kết Luận
Thỏa thuận khung giữa Mỹ và Trung Quốc, với việc dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu phần mềm thiết kế chip và ethane đổi lấy đất hiếm, là một bước đi quan trọng trong việc giảm căng thẳng thương mại. Tuy nhiên, để duy trì sự ổn định lâu dài, cả hai bên cần tiếp tục thực thi cam kết và tránh các hành động trả đũa mới.
Trong bối cảnh cuộc đua công nghệ và tài nguyên ngày càng gay gắt, đất hiếm và công nghệ bán dẫn sẽ tiếp tục là tâm điểm của cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa hai cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới.
