Bối Cảnh: EU Siết Chặt Tiêu Chuẩn Thép với CBAM
Liên minh Châu Âu (EU) sẽ chính thức áp dụng Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) từ ngày 1/1/2026, sau giai đoạn thử nghiệm kéo dài từ tháng 10/2023 đến tháng 12/2025. Đây là một phần trong chiến lược của EU nhằm giảm phát thải khí nhà kính, đối phó với biến đổi khí hậu. CBAM yêu cầu các nhà xuất khẩu vào EU phải mua chứng chỉ carbon nếu sản phẩm của họ vượt ngưỡng phát thải theo tiêu chuẩn EU, tác động mạnh đến các ngành công nghiệp phát thải cao như sắt thép, nhôm, xi măng và phân bón.
Theo Chứng khoán Rồng Việt (VDSC), EU hiện chiếm khoảng 30% sản lượng thép dẹt xuất khẩu của Việt Nam trong giai đoạn 2023-2024, khiến CBAM trở thành thách thức lớn đối với các doanh nghiệp thép Việt. Hệ thống hạn ngạch thuế quan (Tariff Rate Quota – TRQ) hiện tại của EU phân bổ hạn ngạch dựa trên nguyên tắc “đăng ký trước, cấp trước” hoặc lịch sử nhập khẩu, và từ quý II/2025, EU đã bắt đầu giới hạn trần xuất khẩu theo từng quốc gia. Sau năm 2025, CBAM sẽ thay thế hoàn toàn TRQ, buộc các nhà nhập khẩu mua chứng chỉ carbon dựa trên lượng phát thải, làm tăng chi phí cho các nhà sản xuất thép châu Á sử dụng công nghệ lò cao (BOF).
Theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), CBAM có thể khiến ngành thép toàn cầu mất 4% giá trị xuất khẩu và giảm 0,8% sản lượng, đồng thời làm suy yếu lợi thế cạnh tranh về giá của các doanh nghiệp sử dụng công nghệ phát thải cao.
Hành Động của Chính Phủ Việt Nam
Để hỗ trợ doanh nghiệp thép ứng phó với CBAM, Văn phòng Chính phủ đã ban hành Thông báo số 6082/VPCP-NN vào tháng 8/2024, yêu cầu các bộ, ngành phối hợp xây dựng kế hoạch ứng phó. Bộ Công Thương được giao làm đầu mối xây dựng đề án ứng phó CBAM, thúc đẩy đối thoại quốc tế, đàm phán và nghiên cứu khả năng mở rộng CBAM sang các mặt hàng khác.
Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/1/2025 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án thành lập thị trường carbon tại Việt Nam, được kỳ vọng sẽ giảm gánh nặng chi phí cho các doanh nghiệp chịu ảnh hưởng từ CBAM. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế phụ thuộc vào lộ trình triển khai và cơ chế phân bổ hạn ngạch carbon.
Ông Phạm Công Thảo, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNSteel), nhấn mạnh:
“Trong giai đoạn thử nghiệm CBAM (2023-2025), các doanh nghiệp xuất khẩu thép phải khai báo mức phát thải. Từ năm 2026, việc mua chứng chỉ phát thải sẽ làm tăng chi phí, đòi hỏi các doanh nghiệp phải chủ động giảm phát thải để duy trì khả năng cạnh tranh.”
Thách Thức và Cơ Hội cho Ngành Thép Việt Nam
CBAM không chỉ là rào cản kỹ thuật mà còn đặt ra yêu cầu cấp bách về chuyển đổi công nghệ và quy trình sản xuất. Trong số bốn nhóm hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang EU chịu ảnh hưởng từ CBAM (sắt thép, nhôm, xi măng, phân bón), sắt thép chiếm 96% giá trị xuất khẩu, khiến ngành này chịu tác động mạnh nhất.
Quy trình khai báo phát thải theo CBAM được đánh giá là phức tạp, đòi hỏi minh bạch và chuẩn hóa dữ liệu. Nếu không đáp ứng, các doanh nghiệp Việt Nam có thể đối mặt với trở ngại thương mại, đặc biệt khi EU tăng cường kiểm soát nhập khẩu từ các quốc gia có công nghệ sản xuất phát thải cao.
Tuy nhiên, CBAM cũng mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp thép Việt Nam đầu tư vào công nghệ xanh, tối ưu hóa quy trình sản xuất và nâng cao vị thế trên thị trường quốc tế. Những doanh nghiệp tiên phong trong việc giảm phát thải sẽ có lợi thế cạnh tranh lâu dài, đặc biệt tại các thị trường khó tính như EU.
Doanh Nghiệp Thép Việt Nam Tăng Tốc Ứng Phó
Các “ông lớn” trong ngành thép Việt Nam như Hòa Phát (HPG), Hoa Sen (HSG), và Tôn Đông Á (TDA) đã bắt đầu hành trình giảm phát thải để đáp ứng yêu cầu của CBAM:
1. Kiểm Kê Phát Thải
-
Các doanh nghiệp đã triển khai kiểm kê khí nhà kính theo chuẩn ISO-14064 và ISO-14067, được xác nhận bởi các tổ chức độc lập như Bureau Veritas. Đây là bước đi quan trọng để đáp ứng yêu cầu khai báo phát thải của CBAM trong giai đoạn thử nghiệm.
-
Hòa Phát và Hoa Sen đã đầu tư vào hệ thống đo lường và báo cáo phát thải, đảm bảo dữ liệu minh bạch và phù hợp với tiêu chuẩn EU.
2. Tối Ưu Hóa Nguyên Liệu
-
Than cốc – nguồn phát thải lớn trong sản xuất thép bằng lò cao (BOF) – đang được các doanh nghiệp giảm tiêu thụ. Hòa Phát được VDSC đánh giá cao nhờ áp dụng công nghệ tiên tiến để giảm phụ thuộc vào than cốc, từ đó cắt giảm phát thải trực tiếp.
-
Tôn Đông Á, với tư cách là nhà sản xuất tôn mạ, tập trung kiểm soát phát thải gián tiếp từ nguyên liệu đầu vào như thép cuộn cán nóng (HRC). Công ty ưu tiên sử dụng HRC từ các nhà cung cấp có dây chuyền sản xuất sạch, bao gồm các nhà máy châu Âu.
3. Chuẩn Hóa Quy Trình Sản Xuất
-
Các doanh nghiệp đang đầu tư vào công nghệ hiện đại để tối ưu hóa hiệu suất sản xuất và giảm phát thải. Hòa Phát, với dây chuyền sản xuất thép cán nóng hiện đại, đã ghi nhận sản lượng HRC tăng mạnh sau khi Bộ Công Thương áp thuế chống bán phá giá tạm thời lên thép Trung Quốc.
-
Hoa Sen và Tôn Đông Á cũng đẩy mạnh cải tiến dây chuyền sản xuất, tập trung vào các sản phẩm thép chất lượng cao đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.
4. Chiến Lược Dài Hạn
-
Hòa Phát: Đang mở rộng đầu tư vào các nhà máy sử dụng công nghệ lò điện (EAF), có mức phát thải thấp hơn so với lò cao. Công ty cũng hợp tác với các tổ chức quốc tế để xây dựng hệ thống quản lý phát thải hiệu quả.
-
Hoa Sen: Tăng cường xuất khẩu sang các thị trường ngoài EU, đồng thời cải thiện quy trình sản xuất để đáp ứng tiêu chuẩn môi trường toàn cầu.
-
Tôn Đông Á: Tập trung vào sản phẩm tôn mạ chất lượng cao, đồng thời tìm kiếm nguồn nguyên liệu thép từ các nhà cung cấp đạt chuẩn về phát thải.
Tác Động và Triển Vọng
Theo VDSC, CBAM sẽ làm tăng chi phí sản xuất thép xuất khẩu vào EU, đặc biệt đối với các doanh nghiệp sử dụng công nghệ lò cao truyền thống. Tuy nhiên, các doanh nghiệp như Hòa Phát, Hoa Sen và Tôn Đông Á có thể giảm thiểu rủi ro nhờ chiến lược chủ động:
-
Chi phí tăng thêm: Việc mua chứng chỉ carbon có thể làm tăng giá thành sản phẩm thép từ 5-10%, tùy thuộc vào mức phát thải. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải tối ưu hóa chi phí ở tất cả các khâu.
-
Cơ hội cạnh tranh: Các doanh nghiệp đầu tư sớm vào công nghệ xanh sẽ giành được lợi thế tại EU và các thị trường yêu cầu tiêu chuẩn cao khác như Mỹ, Nhật Bản.
-
Thị trường carbon nội địa: Đề án thị trường carbon của Việt Nam, được phê duyệt theo Quyết định 232/QĐ-TTg, sẽ hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận tín chỉ carbon nội địa, giảm phụ thuộc vào thị trường carbon quốc tế.
Góc Nhìn Đầu Tư
CBAM là thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội để ngành thép Việt Nam chuyển đổi theo hướng bền vững. Các nhà đầu tư cần lưu ý:
-
Cổ phiếu tiềm năng: Hòa Phát (HPG), Hoa Sen (HSG), và Tôn Đông Á (TDA) là những mã đáng chú ý nhờ chiến lược ứng phó CBAM tích cực. Hòa Phát, với vị thế dẫn đầu ngành và năng lực sản xuất HRC, có tiềm năng tăng trưởng dài hạn.
-
Rủi ro ngắn hạn: Chi phí đầu tư vào công nghệ xanh và mua chứng chỉ carbon có thể ảnh hưởng đến biên lợi nhuận trong giai đoạn 2026-2027. Nhà đầu tư cần đánh giá kỹ báo cáo tài chính quý 2/2025 của các doanh nghiệp để xác định mức độ sẵn sàng.
-
Chiến lược đầu tư: Ưu tiên các doanh nghiệp có lộ trình giảm phát thải rõ ràng và năng lực xuất khẩu mạnh. Đồng thời, theo dõi tiến độ triển khai thị trường carbon Việt Nam, dự kiến ảnh hưởng đến chi phí sản xuất thép từ năm 2026.
Kết Luận
Ngành thép Việt Nam, với các đại diện như Hòa Phát, Hoa Sen và Tôn Đông Á, đang tích cực chuẩn bị cho CBAM thông qua kiểm kê phát thải, tối ưu hóa nguyên liệu và cải tiến công nghệ.
Dù đối mặt với thách thức về chi phí và rào cản kỹ thuật, các doanh nghiệp này có cơ hội củng cố vị thế trên thị trường quốc tế nếu tiếp tục đầu tư vào sản xuất bền vững. Nhà đầu tư cần theo dõi sát sao lộ trình CBAM và các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ để đưa ra quyết định đầu tư phù hợp trong bối cảnh thị trường thép toàn cầu chuyển đổi mạnh mẽ.
