Ngày 29/5/2025, Tòa Phúc thẩm Liên bang Mỹ đã ra phán quyết tạm thời khôi phục các mức thuế quan do Tổng thống Donald Trump áp đặt, chỉ một ngày sau khi Tòa án Thương mại Quốc tế (USITC) ra lệnh chặn các sắc thuế này. Quyết định mới nhất này gây ra nhiều tranh cãi và có thể ảnh hưởng lớn đến thương mại toàn cầu, bao gồm cả các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Dưới đây là phân tích chi tiết về diễn biến, tác động và triển vọng của sự kiện này.
Bối Cảnh Pháp Lý
Phán Quyết Ban Đầu Của Tòa án Thương mại Quốc tế
Vào ngày 28/5/2025, Tòa án Thương mại Quốc tế (USITC) tại Manhattan đã đưa ra phán quyết mang tính bước ngoặt, tuyên bố rằng Tổng thống Donald Trump vượt quá thẩm quyền khi áp đặt các mức thuế đối ứng, được công bố trong sự kiện “Ngày Giải phóng” vào ngày 2/4/2025. Hội đồng ba thẩm phán của USITC lập luận rằng Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) năm 1977 không cho phép Tổng thống áp thuế toàn diện như đã thực hiện. Tòa án yêu cầu hủy bỏ các mức thuế này và ban hành lệnh cấm thi hành vĩnh viễn.
Phán quyết này ban đầu mang lại tín hiệu tích cực cho thương mại toàn cầu, đặc biệt với các quốc gia xuất khẩu như Việt Nam, vốn chịu ảnh hưởng từ các mức thuế 10% áp dụng chung và cao hơn với một số đối tác thương mại. Các doanh nghiệp như CTCP Vĩnh Hoàn (VHC) đã tận dụng thời gian 90 ngày hoãn thuế để đẩy mạnh xuất khẩu, với doanh thu tại thị trường Mỹ tăng 54% trong tháng 4/2025.
Quyết Định Tạm Hoãn Của Tòa Phúc Thẩm
Ngày 29/5/2025, Tòa Phúc thẩm Liên bang Mỹ tại Washington, D.C. đã đảo ngược tình thế bằng cách tạm hoãn phán quyết của USITC. Tòa tuyên bố:
“Phán quyết ngày 28/5/2025 của Tòa án Thương mại Quốc tế được tạm hoãn thi hành cho đến khi có thông báo mới, trong thời gian tòa án xem xét các tài liệu kiến nghị.”
Tòa yêu cầu các nguyên đơn (bao gồm năm doanh nghiệp Mỹ và liên minh 12 bang) nộp phản hồi trước ngày 5/6/2025, trong khi chính quyền Trump phải trả lời trước ngày 9/6/2025.
Quyết định này cho phép các mức thuế của Tổng thống Trump tiếp tục có hiệu lực trong khi quá trình kháng cáo diễn ra, mang lại lợi thế ngắn hạn cho chính quyền trong nỗ lực bảo vệ chính sách bảo hộ thương mại.
Phản Ứng Từ Chính Quyền Trump
Chính quyền Trump ngay lập tức kháng cáo phán quyết của USITC, đồng thời cảnh báo sẽ tìm kiếm “biện pháp khẩn cấp” từ Tòa án Tối cao Mỹ nếu Tòa Phúc thẩm không nhanh chóng hành động. Người phát ngôn Nhà Trắng Karoline Leavitt gọi phán quyết của USITC là “sự vượt quyền tư pháp” và khẳng định chính quyền sẽ bảo vệ chương trình thuế quan để “đảm bảo việc làm và ngành sản xuất nội địa Mỹ.”
Cố vấn Thương mại Nhà Trắng Peter Navarro nhấn mạnh sự kiên định của chính quyền:
“Dù thua kiện, chúng tôi sẽ áp thuế theo cách khác.”
Ông cho biết các mức thuế là công cụ quan trọng để giảm thâm hụt thương mại và bảo vệ nền kinh tế Mỹ trước các đối thủ cạnh tranh quốc tế.
Các Công Cụ Pháp Lý Thay Thế
Theo báo cáo từ Goldman Sachs, chính quyền Trump có thể sử dụng bốn công cụ pháp lý khác để duy trì hoặc tái áp đặt thuế quan, bất chấp phán quyết của tòa án:
- Mục 122 của Đạo luật Thương mại 1974: Cho phép áp thuế lên đến 15% mà không cần điều tra chính thức, là lựa chọn nhanh nhất để vượt qua rào cản pháp lý. Tuy nhiên, biện pháp này chỉ có hiệu lực tối đa 150 ngày và cần Quốc hội phê duyệt để kéo dài.
- Mục 301 của Đạo luật Thương mại 1974: Cho phép điều tra các hành vi thương mại không công bằng của đối tác, cung cấp cơ sở pháp lý vững chắc để áp thuế. Tuy nhiên, quá trình này mất vài tuần để hoàn tất.
- Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại 1962: Hiện được sử dụng để áp thuế lên thép, nhôm và ô tô nhập khẩu với lý do an ninh quốc gia. Chính quyền có thể mở rộng sang các ngành khác, nhưng cần thời gian triển khai.
- Mục 338 của Đạo luật Thương mại 1930: Cho phép áp thuế lên đến 50% đối với các quốc gia bị coi là phân biệt đối xử với Mỹ. Đây là công cụ chưa từng được sử dụng, nhưng có tiềm năng trở thành lựa chọn chiến lược.
Goldman Sachs nhận định rằng Mục 122 là giải pháp tức thời, trong khi Mục 301 và Mục 232 mang lại cơ sở pháp lý lâu dài hơn, dù đòi hỏi quy trình phức tạp.
Tác Động Đến Thương Mại Toàn Cầu và Việt Nam
Ảnh Hưởng Quốc Tế
Quyết định tạm thời khôi phục thuế quan của Tòa Phúc thẩm đã gây ra biến động trên thị trường tài chính toàn cầu. Sau phán quyết của USITC ngày 28/5, các chỉ số như S&P 500 và thị trường chứng khoán châu Âu tăng điểm nhờ kỳ vọng dỡ bỏ rào cản thương mại. Tuy nhiên, phán quyết mới nhất làm gia tăng bất ổn, đẩy đồng USD tăng giá so với các đồng tiền an toàn như yen Nhật và franc Thụy Sĩ.
Các quốc gia xuất khẩu, đặc biệt là Trung Quốc, Canada và Liên minh châu Âu, đối mặt với nguy cơ chịu thuế cao hơn. Điều này có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và làm tăng giá hàng hóa tiêu dùng tại Mỹ.
Tác Động Đến Việt Nam
Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ chiếm hơn 33% tổng kim ngạch, chịu ảnh hưởng đáng kể từ các mức thuế đối ứng. Dù đã tận dụng thời gian hoãn thuế để tăng cường xuất khẩu, phán quyết mới nhất có thể gây áp lực lên các ngành chủ lực như thủy sản, dệt may và điện tử. CTCP Vĩnh Hoàn (VHC), một trong những doanh nghiệp hưởng lợi từ giai đoạn hoãn thuế, có thể phải điều chỉnh chiến lược nếu thuế quan được duy trì lâu dài.
Bộ Công Thương Việt Nam cho biết đang tích cực đàm phán với Mỹ để giảm thâm hụt thương mại, tập trung vào các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI) và bán dẫn. Các doanh nghiệp được khuyến nghị chuẩn bị kịch bản ứng phó, bao gồm đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và tối ưu hóa chuỗi cung ứng.
Tác Động Đến Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam
Trên thị trường chứng khoán Việt Nam, VN-Index đóng cửa ngày 30/5/2025 ở mức 1.341,86 điểm, tiếp tục giằng co quanh ngưỡng kháng cự 1.340 điểm. Sự bất ổn từ chính sách thuế quan của Mỹ có thể ảnh hưởng đến tâm lý nhà đầu tư, đặc biệt trong các ngành xuất khẩu.
Tuy nhiên, nhóm cổ phiếu bất động sản vẫn là điểm sáng, với dòng tiền luân chuyển vào các mã như NVL (Novaland) nhờ hoạt động mua ròng mạnh từ khối ngoại (290 tỷ đồng trong phiên 30/5).
Các công ty chứng khoán như VNDIRECT, BSC và Vietcap nhận định thị trường sẽ duy trì trạng thái giằng co trong ngắn hạn, với vùng kháng cự 1.340-1.350 điểm và hỗ trợ tại 1.335 điểm. Nhà đầu tư cần theo dõi sát các diễn biến pháp lý tại Mỹ để điều chỉnh danh mục phù hợp.
Triển Vọng và Kết Luận
Tương lai của chương trình thuế quan của Tổng thống Trump vẫn còn nhiều bất định, phụ thuộc vào kết quả kháng cáo và khả năng can thiệp của Tòa án Tối cao. Với các công cụ pháp lý thay thế, chính quyền Trump có thể tiếp tục thúc đẩy chính sách bảo hộ, dù phải đối mặt với thách thức từ Quốc hội và các đối tác thương mại quốc tế.
Đối với Việt Nam, phán quyết tạm thời khôi phục thuế quan nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đa dạng hóa thị trường và tăng cường đàm phán song phương với Mỹ. Các doanh nghiệp cần chuẩn bị chiến lược dài hạn để giảm thiểu rủi ro từ chính sách thương mại bất ổn. Nhà đầu tư được khuyến nghị duy trì sự thận trọng, tập trung vào các mã cổ phiếu có nền tảng cơ bản tốt và theo dõi sát các cập nhật pháp lý từ Mỹ để đưa ra quyết định đầu tư phù hợp.
