Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh phát triển hạ tầng giao thông chiến lược nhằm đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 8% vào năm 2025, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam với tổng vốn đầu tư hơn 61 tỷ USD đã trở thành tâm điểm chú ý.
Hai tập đoàn tư nhân hàng đầu, VinSpeed (thuộc hệ sinh thái Vingroup của tỷ phú Phạm Nhật Vượng) và THACO (do tỷ phú Trần Bá Dương lãnh đạo), đã chính thức nhập cuộc với hai đề xuất đầy tham vọng nhưng khác biệt rõ rệt về phương án tài chính, tiến độ thực hiện, và chiến lược phát triển. Bài viết này phân tích chi tiết hai đề xuất, so sánh các điểm mạnh, điểm yếu, và đánh giá tác động đến chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam.
Bối Cảnh và Ý Nghĩa Chiến Lược
Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam, được Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư vào tháng 11/2024, có tổng mức đầu tư sơ bộ 1,71 triệu tỷ đồng (khoảng 67,34 tỷ USD). Tuyến đường dài 1.541 km, kết nối từ ga Ngọc Hồi (Hà Nội) đến ga Thủ Thiêm (TP.HCM), đi qua 20 tỉnh thành với tốc độ thiết kế 350 km/h, bao gồm 23 ga hành khách và 5 ga hàng hóa. Đây là dự án hạ tầng quan trọng, không chỉ thúc đẩy giao thông mà còn mang ý nghĩa chiến lược về kinh tế, chính trị, quốc phòng, và hội nhập quốc tế.
Sự tham gia của VinSpeed và THACO đánh dấu bước ngoặt trong chính sách khuyến khích khu vực tư nhân tham gia các dự án trọng điểm quốc gia, phù hợp với Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân và Nghị quyết 198/2025/QH15 của Quốc hội.
Theo chuyên gia kinh tế TS Nguyễn Minh Phong, việc hai tập đoàn lớn đề xuất đầu tư dự án này là minh chứng cho tinh thần “dám nghĩ, dám làm” của doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, đồng thời là “phép thử” cho các chính sách khuyến khích kinh tế tư nhân.
So Sánh Phương Án Tài Chính
Cấu Trúc Vốn Đầu Tư
Cả VinSpeed và THACO đều đề xuất tổng mức đầu tư 61,35 tỷ USD (chưa bao gồm chi phí giải phóng mặt bằng), với cơ cấu vốn 20% vốn tự có (khoảng 12,27 tỷ USD) và 80% vốn vay (khoảng 49,08 tỷ USD). Tuy nhiên, phương án huy động vốn vay cho thấy sự khác biệt rõ rệt:
-
VinSpeed: Đề xuất vay 49,08 tỷ USD từ nguồn vốn Nhà nước với lãi suất 0% trong thời hạn 35 năm. Đây là một đề xuất chưa từng có tiền lệ, nhằm giảm áp lực tài chính trong giai đoạn đầu và tối ưu hóa lợi nhuận dài hạn. VinSpeed lập luận rằng phương án này giúp giảm gánh nặng ngân sách nhà nước, đặc biệt khi 98% các tuyến đường sắt tốc độ cao trên thế giới không có lãi trực tiếp và thường cần hỗ trợ từ chính phủ.
-
THACO: Đề xuất vay 49,08 tỷ USD từ các tổ chức tín dụng trong và ngoài nước, với Chính phủ bảo lãnh và hỗ trợ toàn bộ lãi vay trong 30 năm. Tài sản đảm bảo là hạ tầng dự án. Phương án này mang tính thị trường hơn, giảm áp lực trực tiếp lên ngân sách nhà nước, nhưng chi phí vốn có thể cao hơn do phụ thuộc vào lãi suất thương mại.
Rủi Ro Tài Chính
Phương án của VinSpeed chuyển phần lớn rủi ro tài chính sang khu vực công, đặc biệt nếu dự án không đạt doanh thu như kỳ vọng. TS Công Phạm cảnh báo rằng nếu VinSpeed không trả được khoản vay 49 tỷ USD, Chính phủ có thể phải gánh nợ, làm tăng nợ công và hạn chế khả năng vay vốn ODA hoặc thu hút FDI cho các dự án khác. Tuy nhiên, PGS.TS Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội, cho rằng phương án này vẫn hiệu quả hơn so với việc Nhà nước đầu tư toàn bộ và bù lỗ dài hạn.
Ngược lại, phương án của THACO cân bằng hơn giữa tư nhân và Nhà nước, với cam kết tự thu xếp vốn vay thương mại và không yêu cầu hỗ trợ lãi suất trực tiếp. Điều này thể hiện tính khả thi cao hơn trong bối cảnh tài khóa hiện tại, nhưng có thể đối mặt với chi phí tài chính cao hơn trong dài hạn.
Tiến Độ Thực Hiện và Thời Hạn Khai Thác
Lộ Trình Thi Công
-
VinSpeed: Cam kết khởi công trước tháng 12/2025 và hoàn thành toàn tuyến trước tháng 12/2030, tức trong 5 năm. Đây là lộ trình đầy tham vọng, đòi hỏi triển khai đồng thời trên toàn tuyến với tốc độ thi công chưa từng có tiền lệ ở Việt Nam. VinSpeed tự tin dựa vào kinh nghiệm quản lý các dự án lớn của Vingroup, như Trung tâm Triển lãm Quốc gia hoàn thành trong 10,5 tháng so với dự kiến 2 năm.
-
THACO: Đề xuất phân kỳ thành hai giai đoạn trong 7 năm. Giai đoạn 1 (5 năm) tập trung vào hai đoạn có nhu cầu vận tải cao: Hà Nội – Hà Tĩnh và TP.HCM – Nha Trang. Giai đoạn 2 (2 năm) hoàn thành đoạn Hà Tĩnh – Nha Trang, vốn có địa hình phức tạp. Phương án này thận trọng hơn, phù hợp với các dự án hạ tầng quy mô lớn cần nghiên cứu kỹ lưỡng.
Thời Hạn Khai Thác
-
VinSpeed: Đề xuất thời hạn khai thác 99 năm, dài hơn nhiều so với các dự án hạ tầng thông thường, nhằm tối ưu hóa lợi nhuận và đảm bảo hoàn vốn.
-
THACO: Đề xuất thời hạn 70 năm, phù hợp với các quy định hiện hành và mang tính thực tế hơn trong việc cân đối tài chính dự án.
Cơ Chế Ưu Đãi và Chính Sách Đặc Thù
Phát Triển Đô Thị Theo Mô Hình TOD
Cả hai tập đoàn đều đề xuất khai thác quỹ đất phụ cận các ga đường sắt theo mô hình TOD (Transit-Oriented Development), một xu hướng phổ biến ở các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc. Mô hình này không chỉ tạo nguồn thu từ bất động sản mà còn thúc đẩy phát triển đô thị bền vững.
-
VinSpeed: Đề xuất hợp tác với Vingroup và Vinhomes để phát triển các khu đô thị thông minh tại các ga, tận dụng kinh nghiệm xây dựng các khu đô thị lớn như Vinhomes Riverside hay Vinhomes Ocean Park. VinSpeed cũng yêu cầu các tỉnh chỉ định thầu cho các dự án bất động sản phụ cận, nhằm tối ưu hóa tiến độ và hiệu quả đầu tư.
-
THACO: Nhấn mạnh xây dựng các khu đô thị TOD với giá cả hợp lý, phục vụ đại đa số người dân, tránh biến tướng thành các dự án đầu cơ bất động sản. THACO cũng đề xuất miễn thuế nhập khẩu cho máy móc, thiết bị chưa sản xuất được trong nước và hưởng các chính sách ưu đãi cao nhất theo Luật Đường sắt 2017 và Nghị quyết 172/2024/QH15.
Cam Kết An Ninh Quốc Gia
THACO đưa ra cam kết mạnh mẽ về an ninh quốc gia, tuyên bố không chuyển nhượng cổ phần hoặc quyền thực hiện dự án cho nhà đầu tư nước ngoài. Trong trường hợp đặc biệt, THACO sẵn sàng bàn giao toàn bộ dự án cho Nhà nước mà không yêu cầu đền bù tài chính. Đây là điểm nhấn quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh dự án có ý nghĩa chiến lược về quốc phòng và an ninh.
VinSpeed chưa công bố các cam kết cụ thể về an ninh quốc gia trong các văn bản đề xuất, nhưng việc thuộc hệ sinh thái Vingroup – một tập đoàn hoàn toàn nội địa – cũng phần nào đảm bảo tính chất Việt Nam của dự án.
Năng Lực và Tiềm Lực Tài Chính
Hệ Sinh Thái Vingroup
VinSpeed được hậu thuẫn bởi Vingroup, tập đoàn có tổng vốn hóa gần 1 triệu tỷ đồng (bao gồm VinFast niêm yết tại Mỹ). Trên thị trường chứng khoán Việt Nam, các công ty trong hệ sinh thái Vingroup có tổng vốn hóa khoảng 774.000 tỷ đồng, với Vingroup (292.500 tỷ đồng), Vinhomes (255.480 tỷ đồng), Vincom Retail (56.800 tỷ đồng), và VEFAC (37.800 tỷ đồng). Vingroup là doanh nghiệp tư nhân lớn nhất trên sàn chứng khoán Việt Nam, vượt qua BIDV.
Hệ sinh thái Vingroup hoạt động đa ngành, bao gồm VinFast (ô tô điện), Vinhomes (bất động sản), Vincom Retail (bán lẻ), Vinpearl (du lịch), VinSchool/VinUni (giáo dục), và Vinmec (y tế). Sự đa dạng này mang lại lợi thế tích hợp, đặc biệt trong việc phát triển các khu đô thị TOD và hệ sinh thái dịch vụ quanh tuyến đường sắt.
Tiềm Lực THACO
THACO có tổng tài sản khoảng 187.200 tỷ đồng (7,4 tỷ USD), với vốn chủ sở hữu 54.260 tỷ đồng tính đến quý I/2025. Trong 6 tháng đầu năm 2024, THACO đạt lãi sau thuế 1.011 tỷ đồng. Tập đoàn hoạt động trong 6 lĩnh vực chính: THACO Auto (ô tô), THACO Industries (cơ khí – công nghiệp phụ trợ), THACO Agri (nông nghiệp), Thadico – Đại Quang Minh (đầu tư – xây dựng), Thilogi (logistics), và THISO (thương mại – dịch vụ).
THACO Industries được định vị là đầu mối sản xuất đầu máy, toa xe, và linh kiện phụ tùng, trong khi Thadico – Đại Quang Minh đảm nhiệm xây dựng hạ tầng và phát triển đô thị TOD. Sự phân công rõ ràng này cho thấy chiến lược tổng thể của THACO trong việc tận dụng năng lực nội bộ.
Chiến Lược Công Nghệ và Nội Địa Hóa
VinSpeed: Hợp Tác Quốc Tế và Đào Tạo Nhân Lực
VinSpeed đang xúc tiến hợp tác với các đối tác từ Trung Quốc, Đức, và Nhật Bản để chuyển giao công nghệ sản xuất đầu máy, toa xe, hệ thống tín hiệu, và điều khiển. Doanh nghiệp cam kết tổ chức đào tạo nhân lực trong nước để làm chủ công nghệ, hướng đến xây dựng ngành công nghiệp đường sắt nội địa bền vững.
THACO: Tự Chủ Công Nghệ và Ngành Công Nghiệp Phụ Trợ
THACO đề xuất hợp tác với các đối tác từ Đức, Pháp, Nhật Bản, và Hàn Quốc để chuyển giao công nghệ, đồng thời đào tạo nhân sự để làm chủ các khâu từ xây dựng hạ tầng đến sản xuất và vận hành. Tập đoàn nhấn mạnh mục tiêu hình thành ngành công nghiệp đường sắt nội địa, thúc đẩy các ngành nền tảng như luyện kim, cơ khí, và công nghiệp số. THACO Industries sẽ đóng vai trò trung tâm trong sản xuất đầu máy, toa xe, và phụ tùng.
Đánh Giá và Triển Vọng
Điểm Mạnh và Thách Thức
-
VinSpeed:
-
Điểm mạnh: Hệ sinh thái Vingroup mạnh mẽ, kinh nghiệm quản lý các dự án lớn, và lộ trình thi công tham vọng (5 năm). Đề xuất vay lãi suất 0% giúp giảm áp lực tài chính ban đầu.
-
Thách thức: Quy mô khoản vay 49 tỷ USD tiềm ẩn rủi ro cho ngân sách nhà nước nếu dự án không đạt doanh thu như kỳ vọng. Tiến độ 5 năm đòi hỏi năng lực quản trị và thi công vượt trội.
-
Đánh Giá và Triển Vọng
Điểm Mạnh và Thách Thức
-
VinSpeed:
-
Điểm mạnh: Hệ sinh thái Vingroup mạnh mẽ, kinh nghiệm quản lý các dự án lớn, và lộ trình thi công tham vọng (5 năm). Đề xuất vay lãi suất 0% giúp giảm áp lực tài chính ban đầu.
-
Thách thức: Quy mô khoản vay 49 tỷ USD tiềm ẩn rủi ro cho ngân sách nhà nước nếu dự án không đạt doanh thu như kỳ vọng. Tiến độ 5 năm đòi hỏi năng lực quản trị và thi công vượt trội.
-
-
THACO:
-
Điểm mạnh: Phương án tài chính thận trọng, cam kết mạnh mẽ về an ninh quốc gia, và chiến lược nội địa hóa rõ ràng. Kinh nghiệm sản xuất công nghiệp của THACO Industries là lợi thế trong việc phát triển ngành công nghiệp đường sắt.
-
Thách thức: Tiềm lực tài chính nhỏ hơn Vingroup, chi phí vốn vay thương mại có thể cao hơn, và tiến độ 7 năm dài hơn so với VinSpeed.
-
Tác Động Đến Kinh Tế và Xã Hội
Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam không chỉ cải thiện kết nối giao thông mà còn thúc đẩy phát triển đô thị, công nghiệp, và tạo động lực cho các ngành kinh tế liên quan. Theo TS Lê Xuân Nghĩa, việc giao dự án cho tư nhân với các cơ chế ưu đãi là cách làm sáng tạo, giúp giảm áp lực ngân sách và tạo cơ hội phát triển ngành công nghiệp đường sắt nội địa.
Tuy nhiên, để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả, các chuyên gia như Luật sư Trương Thanh Đức đề xuất cần công khai hợp đồng BOT/PPP, thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, và ràng buộc các điều khoản về chia sẻ rủi ro, cam kết vốn, và tiến độ giải ngân.
Triển Vọng và Quyết Định Của Chính Phủ
Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu các bộ ngành, bao gồm Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, và Ngân hàng Nhà nước, nghiên cứu kỹ lưỡng các đề xuất của VinSpeed và THACO, đồng thời báo cáo cấp có thẩm quyền trước ngày 22/5/2025. Quyết định cuối cùng sẽ phụ thuộc vào các yếu tố như:
-
Tính khả thi tài chính: Phương án của VinSpeed có lợi thế về chi phí vốn thấp, nhưng tiềm ẩn rủi ro ngân sách lớn hơn. THACO cân bằng hơn nhưng cần hỗ trợ lãi vay dài hạn.
-
Tiến độ thực hiện: Lộ trình 5 năm của VinSpeed đầy tham vọng nhưng rủi ro cao, trong khi 7 năm của THACO thực tế hơn.
-
Tác động chiến lược: Cam kết của THACO về an ninh quốc gia và nội địa hóa công nghệ có thể là yếu tố quan trọng trong bối cảnh dự án mang ý nghĩa quốc phòng và an ninh.
Kết Luận
Cuộc cạnh tranh giữa VinSpeed và THACO trong dự án đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam là biểu tượng cho sự chuyển mình của khu vực tư nhân Việt Nam trong các dự án hạ tầng chiến lược. VinSpeed với tiềm lực tài chính mạnh mẽ và lộ trình thi công táo bạo thể hiện tham vọng dẫn đầu, trong khi THACO với phương án thận trọng và cam kết về an ninh quốc gia cho thấy sự chín chắn và chiến lược dài hạn. Dù tập đoàn nào được chọn, sự cạnh tranh này đã tạo ra động lực tích cực, thúc đẩy hiệu quả đầu tư và đảm bảo lợi ích quốc gia trong dự án thế kỷ này.
