Bối cảnh căng thẳng thương mại và chiến lược “tách rời”
Dù Mỹ và Trung Quốc vừa đạt thỏa thuận tạm ngừng áp thuế trong 90 ngày tại Thụy Sĩ vào đầu tháng 5/2025, căng thẳng thương mại giữa hai cường quốc vẫn là mối đe dọa lớn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu. Theo khảo sát của Allianz Trade trên 4.500 doanh nghiệp xuất khẩu tại các nền kinh tế lớn, 95% nhà xuất khẩu Trung Quốc cho biết họ đã hoặc đang lên kế hoạch mở rộng thị trường ngoài Mỹ để giảm rủi ro từ các chính sách thuế quan.
Mức thuế trung bình mà Mỹ áp lên hàng hóa Trung Quốc hiện ở mức 39%, cao hơn đáng kể so với 13% trong giai đoạn trước của cựu Tổng thống Donald Trump, theo ước tính của Allianz Trade. Báo cáo cũng cảnh báo rằng kịch bản “tách rời kinh tế” giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn có khả năng xảy ra trong trung hạn. Không chỉ các doanh nghiệp Trung Quốc tìm cách giảm phụ thuộc vào Mỹ, mà các công ty Mỹ cũng đang đẩy nhanh quá trình dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc.
Tại Ninh Ba, thành phố cảng lớn thứ hai của Trung Quốc, các doanh nghiệp địa phương vẫn kiên định với chiến lược “go global” (toàn cầu hóa sản xuất và tiêu thụ), bất chấp thỏa thuận ngừng áp thuế tạm thời. Theo ông Tianchen Xu, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Economist Intelligence Unit, các nhà xuất khẩu tại đây không thay đổi kế hoạch mở rộng ra các thị trường mới, đặc biệt là Đông Nam Á.
Đông Nam Á: Điểm đến chiến lược của hàng hóa Trung Quốc
Đông Nam Á, với chi phí vận hành thấp và tiềm năng tăng trưởng mạnh, đang trở thành điểm đến ưu tiên của các nhà xuất khẩu Trung Quốc. Trong đó, Indonesia nổi bật nhờ dân số đông, thị trường tiêu dùng tiềm năng và môi trường đầu tư ngày càng hấp dẫn. Số liệu tháng 5/2025 cho thấy kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang khối ASEAN trong tháng 4 tăng 20,8% so với cùng kỳ, vượt xa mức tăng 11,6% của tháng 3. Trong khu vực, Việt Nam và Malaysia tiếp tục là hai thị trường lớn nhất, nhưng Indonesia và Thái Lan ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng, lần lượt đạt 37% và 28%.
Sự chuyển hướng này phản ánh chiến lược dài hạn của các doanh nghiệp Trung Quốc nhằm giảm thiểu rủi ro từ các chính sách thuế quan của Mỹ. Ngoài ra, Đông Nam Á còn mang lại lợi thế về chi phí lao động, cơ sở hạ tầng cải thiện và các hiệp định thương mại tự do như RCEP (Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực), tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa Trung Quốc thâm nhập sâu hơn vào thị trường khu vực.
Tác động của thỏa thuận ngừng áp thuế
Thỏa thuận ngừng áp thuế tạm thời giữa Washington và Bắc Kinh đã kích hoạt một làn sóng giao hàng tăng đột biến sang Mỹ, khi các doanh nghiệp gấp rút hoàn thành đơn hàng trước khi ưu đãi hết hiệu lực vào cuối tháng 7/2025. Điều này dẫn đến giá cước vận chuyển hàng hóa tăng mạnh trong ngắn hạn, gây áp lực lên chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp dự báo doanh thu xuất khẩu năm 2025 sẽ sụt giảm do mức thuế cao vẫn ảnh hưởng đến chi phí và khả năng cạnh tranh.
Theo Allianz Trade, căng thẳng thương mại toàn cầu không chỉ giới hạn ở Mỹ và Trung Quốc mà còn đe dọa tăng trưởng xuất khẩu toàn cầu. Dự báo, xuất khẩu thế giới có thể thiệt hại tới 305 tỷ USD trong năm 2025 do các xung đột thương mại. Dù con số này chỉ chiếm chưa đến 1% tổng kim ngạch thương mại toàn cầu (33 nghìn tỷ USD trong năm 2024, theo Liên Hợp Quốc), nó vẫn phản ánh xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng và sự suy giảm niềm tin trong thương mại quốc tế.
Indonesia: Miền đất hứa mới
Trong số các quốc gia Đông Nam Á, Indonesia đang nổi lên như một “miền đất hứa” cho hàng hóa Trung Quốc. Với dân số hơn 270 triệu người, nền kinh tế lớn nhất ASEAN này mang lại thị trường tiêu dùng rộng lớn và tiềm năng tăng trưởng dài hạn. Chi phí vận hành thấp, kết hợp với các chính sách thu hút đầu tư nước ngoài, đã khiến Indonesia trở thành điểm đến lý tưởng cho các doanh nghiệp Trung Quốc muốn đa dạng hóa thị trường.
Ngoài ra, các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn, như Thủ đô mới Nusantara và các khu công nghiệp hiện đại, đang tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư Trung Quốc. Nhiều doanh nghiệp từ Ninh Ba và các trung tâm sản xuất khác của Trung Quốc đã bắt đầu chuyển dịch dây chuyền sản xuất sang Indonesia, tận dụng lợi thế về địa lý và chi phí để duy trì khả năng cạnh tranh.
Thách thức và cơ hội phía trước
Dù Đông Nam Á mang lại nhiều cơ hội, các doanh nghiệp Trung Quốc vẫn đối mặt với thách thức trong việc thích nghi với các quy định địa phương, cạnh tranh với hàng hóa nội địa và đảm bảo chất lượng chuỗi cung ứng. Ngoài ra, sự bất ổn trong thương mại toàn cầu và nguy cơ suy thoái kinh tế có thể ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu dùng tại các thị trường mới.
Tuy nhiên, với chiến lược “go global” và sự hỗ trợ từ các hiệp định thương mại khu vực, các nhà xuất khẩu Trung Quốc đang có cơ hội định vị lại mình trên bản đồ thương mại thế giới. Đông Nam Á, đặc biệt là Indonesia, không chỉ là giải pháp thay thế thị trường Mỹ mà còn là bàn đạp để Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng kinh tế trong khu vực.
Kết luận
Trong bối cảnh “cơn bão” thuế quan tiếp tục phủ bóng lên thương mại toàn cầu, các doanh nghiệp Trung Quốc đang tìm thấy cơ hội mới ở Đông Nam Á, với Indonesia dẫn đầu như một thị trường đầy triển vọng. Chiến lược chuyển hướng này không chỉ giúp giảm phụ thuộc vào Mỹ mà còn mở ra không gian phát triển mới, góp phần định hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu. Với sự linh hoạt và quyết tâm, hàng hóa Trung Quốc đang tìm được “miền đất hứa” ngay bên cạnh, sẵn sàng cho một giai đoạn tăng trưởng mới.
