Tác Động Dài Hạn của Thuế Quan Đối Ứng Lên Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang nỗ lực vượt qua những thách thức từ đại dịch Covid-19 và xung đột địa chính trị, chính sách thuế quan đối ứng giữa các nền kinh tế lớn đang nổi lên như một mối đe dọa mới đối với thị trường tài chính quốc tế. Với Việt Nam – một nền kinh tế có độ mở thương mại cao – tác động của thuế quan không chỉ dừng ở ngắn hạn mà còn định hình xu hướng dài hạn của thị trường chứng khoán. Bài viết phân tích cơ chế truyền dẫn, phản ứng thị trường và đưa ra khuyến nghị cho nhà đầu tư và cơ quan quản lý.

Cơ Chế Truyền Dẫn: Từ Thuế Quan Đến Giá Cổ Phiếu

Thuế quan đối ứng tác động đến thị trường chứng khoán qua hai kênh chính: trực tiếp và gián tiếp.

• Tác động trực tiếp: Thuế nhập khẩu tăng làm chi phí sản xuất của doanh nghiệp leo thang, đặc biệt với các doanh nghiệp xuất khẩu hoặc phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Biên lợi nhuận thu hẹp sẽ phản ánh ngay vào báo cáo tài chính, kéo giá cổ phiếu giảm và ảnh hưởng đến dòng tiền đầu tư.

• Tác động gián tiếp: Thuế quan đẩy giá hàng hóa nhập khẩu, kích thích lạm phát, tạo áp lực lên chính sách tiền tệ. Tâm lý nhà đầu tư bị tác động bởi rủi ro địa chính trị và triển vọng thương mại toàn cầu suy yếu, dẫn đến xu hướng rút vốn khỏi các tài sản rủi ro (cổ phiếu) để chuyển sang các kênh an toàn như vàng, trái phiếu chính phủ hoặc USD.

Với thị trường mới nổi như Việt Nam, vốn có độ mở thương mại cao nhưng chiều sâu thị trường hạn chế, những tác động này dễ gây ra hiệu ứng dây chuyền, từ sụt giảm chỉ số đến dòng vốn ngoại rút ròng.

Phản Ứng của Thị Trường Quốc Tế

Lịch sử cho thấy thị trường chứng khoán toàn cầu thường phản ứng tiêu cực trước các chính sách thuế quan đối ứng. Trong giai đoạn chiến tranh thương mại Mỹ – Trung (2018-2019), chỉ số MSCI Emerging Markets giảm hơn 20% trong vài tháng, trong khi S&P 500 và Dow Jones cũng lao dốc.

Gần đây, sau thông báo áp thuế đối ứng của Mỹ lên hàng hóa từ gần 60 quốc gia vào đầu tháng 4/2025, thị trường quốc tế chứng kiến biến động mạnh. Trong 4 phiên đầu:

• S&P 500 giảm 12,6%
• Dow Jones mất 11,2%
• Stoxx 50 (châu Âu) giảm 12,8%
• JP225 (Nhật Bản) giảm 13,4% 
• SET50 (Thái Lan) giảm 9,3%.

Việc Mỹ hoãn áp thuế trong 90 ngày (giữ mức thuế cơ bản 10%) đã giúp thị trường phục hồi phần nào, nhưng tính đến ngày 18/4/2025, các chỉ số này vẫn thấp hơn 2,1–7,3% so với ngày 2/4/2025.

Tâm lý thị trường chuyển sang trạng thái phòng thủ: vàng tăng giá, trái phiếu chính phủ Mỹ hút vốn, USD mạnh lên, và dòng vốn rút khỏi các thị trường mới nổi. Theo EPFR Global, ETF cổ phiếu thị trường mới nổi bị rút ròng 1,6 tỷ USD chỉ trong tuần thứ hai của tháng 4/2025. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh báo tăng trưởng toàn cầu năm 2025 có thể giảm 0,6 điểm phần trăm nếu căng thẳng thương mại leo thang.

Tác Động Lên Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam

Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm 29,5% tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2024 (119,6 tỷ USD). Nếu thuế suất 46% được áp dụng, các ngành chủ lực như dệt may, da giày, điện tử, gỗ và thép sẽ chịu tác động nặng nề do chi phí tăng và đơn hàng giảm. Chuỗi cung ứng nội địa cũng bị gián đoạn, kéo theo ảnh hưởng đến các nhà cung cấp trong nước.

Theo ước tính, thuế suất 46% có thể làm giảm tăng trưởng kinh tế Việt Nam năm 2025 từ 1,4–2%, đe dọa mục tiêu tăng trưởng 8% năm nay và 10% giai đoạn 2026–2030. Thị trường chứng khoán Việt Nam đã phản ứng mạnh khi thông báo thuế được công bố, với VN-Index giảm 18,1% trong 4 phiên đầu. Dù phục hồi sau thông báo hoãn thuế ngày 8/4/2025, chỉ số mới chỉ lấy lại một nửa số điểm đã mất.

Trong hơn một thập kỷ qua, VN-Index từng trải qua các đợt sụt giảm mạnh: 18% năm 2016 (do Fed tăng lãi suất), 34% năm 2020 (đại dịch Covid-19), và hơn 40% năm 2022 (vụ việc trái phiếu doanh nghiệp). Lần này, áp lực thuế quan làm gia tăng xu hướng bán ròng của khối ngoại, với tổng giá trị bán ròng từ 3/4 đến 18/4/2025 đạt hơn 14.400 tỷ đồng, nâng mức bán ròng từ đầu năm lên gần 42.000 tỷ đồng – tương đương một nửa cả năm 2024.

Bối Cảnh và Triển Vọng

Thuế quan đối ứng không chỉ là một biện pháp kỹ thuật mà còn phản ánh chiến lược định hình lại trật tự thương mại toàn cầu của chính quyền Tổng thống Donald Trump. Theo TS. Huỳnh Thế Du (Đại học Indiana), các chính sách của ông Trump mang tính chủ đích, dựa trên mục tiêu rõ ràng thay vì ngẫu hứng. TS. Hồ Quốc Tuấn (Đại học Bristol) đồng tình, nhấn mạnh chiến lược này đã được định hình từ giai đoạn tranh cử 2024.

Ông Đinh Tuấn Minh, trong bài phân tích về chủ nghĩa tự do cá nhân, cho rằng chính sách của ông Trump dựa trên “lẽ thường” – những gì công chúng Mỹ cảm nhận là hợp lý – thay vì lý luận học thuật. Điều này thể hiện qua việc ưu tiên tự chủ quốc gia, cắt giảm viện trợ đối ngoại, kiểm soát nhập cư bất hợp pháp, và áp thuế để thiết lập một hệ thống thương mại “tự do và công bằng” theo chuẩn Mỹ. Mức thuế 10% có thể trở thành tiêu chuẩn nếu các đối tác chấp nhận các quy tắc mới.

Khuyến Nghị Chính Sách và Chiến Lược Đầu Tư

Ở Cấp Độ Chính Sách

• Tăng tính chống chịu của thị trường: Hoàn thiện cơ chế vận hành thị trường chứng khoán, đẩy nhanh tiến trình nâng hạng, cải thiện minh bạch và mở rộng dư địa chính sách tiền tệ – tài khóa.

• Ổn định tâm lý thị trường: Tăng cường truyền thông chính sách kịp thời và triển khai các gói hỗ trợ cho doanh nghiệp chịu ảnh hưởng nặng từ thuế quan.

• Đàm phán thương mại: Tận dụng vị thế là một trong 6 quốc gia ưu tiên đàm phán với Mỹ để giảm thiểu tác động của thuế quan, đồng thời đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Đối Với Nhà Đầu Tư

• Tái cấu trúc danh mục: Ưu tiên các cổ phiếu có nền tảng cơ bản vững chắc, ít phụ cứu vào xuất khẩu (như bán lẻ, tiêu dùng nội địa) hoặc có khả năng phòng thủ trong môi trường biến động (bảo hiểm, tiện ích).

• Hạn chế lướt sóng: Tập trung vào chiến lược dài hạn, theo dõi sát diễn biến đàm phán thương mại và chính sách vĩ mô trong nước.

• Quản trị rủi ro: Đa dạng hóa danh mục, kết hợp các tài sản an toàn như trái phiếu hoặc vàng để giảm thiểu tác động từ biến động thị trường.

Kết Luận

Thuế quan đối ứng không chỉ là thách thức ngắn hạn mà còn là yếu tố định hình trật tự thương mại mới, đặt thị trường chứng khoán Việt Nam trước bài kiểm tra về khả năng chống chịu và thích ứng. Với sự chủ động trong chính sách và chiến lược đầu tư thận trọng, Việt Nam có thể vượt qua giai đoạn bất định, đồng thời tận dụng cơ hội để trưởng thành và khẳng định vị thế trong bối cảnh thương mại toàn cầu đầy biến động. Nhà đầu tư cần theo dõi chặt chẽ các cuộc đàm phán Việt – Mỹ và diễn biến thị trường quốc tế để điều chỉnh chiến lược kịp thời.