Vào ngày 9 tháng 4 năm 2025, hệ thống tài chính Mỹ đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng, đẩy thị trường toàn cầu đến bờ vực sụp đổ. Sự kiện này, được đánh dấu bởi sự lao dốc đồng thời của thị trường cổ phiếu và trái phiếu Kho bạc Mỹ – vốn được xem là tài sản an toàn nhất – đã phơi bày những lỗ hổng cấu trúc nghiêm trọng trong hệ thống tài chính. Chỉ khi Tổng thống Donald Trump bất ngờ tuyên bố hoãn áp dụng các mức thuế quan mới trong 90 ngày, thị trường mới bắt đầu phục hồi. Cuộc khủng hoảng này không chỉ tiết lộ các rủi ro hệ thống từ chiến lược “basis trade” sử dụng đòn bẩy cao của các quỹ đầu cơ mà còn đặt ra câu hỏi về vai trò của trái phiếu Kho bạc Mỹ như một tài sản trú ẩn an toàn. Bài viết này phân tích chi tiết nguyên nhân, diễn biến, và bài học từ cuộc khủng hoảng, đồng thời đề xuất các giải pháp để ngăn chặn rủi ro trong tương lai.
Chiến Tranh Thương Mại: Ngòi Nổ Khủng Hoảng
Thuế Quan Gây Sốc Thị Trường
Ngày 2 tháng 4 năm 2025, Tổng thống Trump công bố gói thuế quan mới, được ông gọi là “Ngày Giải phóng”. Các mức thuế này vượt xa dự đoán của thị trường, với thuế nhập khẩu từ Trung Quốc tăng vọt lên 104% chỉ trong một tuần, đẩy mức thuế trung bình tại Mỹ lên hơn 20% từ mức 2,5% trước khi ông nhậm chức. Động thái này đã kích hoạt một cuộc chiến thương mại toàn diện:
-
Phản ứng từ các đối tác thương mại: Trung Quốc đáp trả bằng cách tăng thuế nhập khẩu Mỹ từ 34% lên 84%. Liên minh Châu Âu áp thuế 25% lên nhiều mặt hàng Mỹ, trong khi Canada, một đồng minh thân cận, cũng triển khai các biện pháp đối phó từ ngày 9 tháng 4.
-
Hậu quả tức thời: Các biện pháp trả đũa đồng loạt đã làm gia tăng bất ổn trên thị trường tài chính toàn cầu, đẩy các nhà đầu tư vào tâm lý hoảng loạn và làm dấy lên lo ngại về một cuộc suy thoái kinh tế.
Biến Động Thị Trường Trái Phiếu Kho Bạc
Cuộc chiến thương mại đã gây ra những biến động chưa từng có trên thị trường trái phiếu Kho bạc Mỹ, vốn từ lâu được coi là tài sản trú ẩn an toàn:
-
Lợi suất tăng đột biến: Lợi suất trái phiếu Kho bạc kỳ hạn 10 năm tăng từ dưới 4% (ngày 4/4) lên 4,5% (ngày 8/4), trong khi lợi suất kỳ hạn 30 năm đạt 5,021%, mức cao nhất kể từ tháng 11/2023. Sự tăng vọt hơn 50 điểm cơ bản trong vài ngày là một trong những đợt biến động lớn nhất lịch sử.
-
Hành vi bất thường của nhà đầu tư: Thông thường, trong thời kỳ bất ổn, nhà đầu tư sẽ đổ xô vào trái phiếu Kho bạc, làm giảm lợi suất. Tuy nhiên, lần này, giá trái phiếu sụt giảm mạnh, gây tổn thất lớn cho các nhà đầu tư nắm giữ chúng.
Cơ Chế Khủng Hoảng: Basis Trade và Vòng Xoáy Suy Thoái
Chiến Lược Basis Trade và Đòn Bẩy Quá Mức
Một yếu tố then chốt trong cuộc khủng hoảng là chiến lược “basis trade” của các quỹ đầu cơ, khai thác chênh lệch giá giữa trái phiếu Kho bạc và hợp đồng tương lai trái phiếu:
-
Cơ chế hoạt động: Các quỹ đầu cơ mua trái phiếu Kho bạc và bán khống hợp đồng tương lai, sử dụng đòn bẩy cao (thường 50:1) để tối đa hóa lợi nhuận. Họ vay tiền bằng cách thế chấp trái phiếu Kho bạc, sau đó tái đầu tư vào thêm trái phiếu.
-
Quy mô rủi ro: Đến đầu năm 2025, các quỹ đầu cơ nắm giữ vị thế bán khống hợp đồng tương lai trị giá khoảng 1 nghìn tỷ USD, kết hợp với 1,4 nghìn tỷ USD vay repo để mua trái phiếu Kho bạc. Quy mô đòn bẩy này khiến thị trường dễ bị tổn thương trước các biến động nhỏ.
Vòng Xoáy Suy Thoái và Khủng Hoảng Thanh Khoản
Sự sụp đổ của thị trường đã kích hoạt một vòng xoáy suy thoái tự củng cố:
-
Yêu cầu ký quỹ (margin calls): Khi giá trái phiếu giảm, các ngân hàng Phố Wall yêu cầu các quỹ đầu cơ bổ sung ký quỹ lớn nhất kể từ năm 2020. Để đáp ứng, các quỹ buộc phải bán tháo trái phiếu Kho bạc, làm giá giảm sâu hơn và kích hoạt thêm yêu cầu ký quỹ.
-
Khủng hoảng thanh khoản: Các ngân hàng đại lý, vốn đã nắm giữ lượng lớn trái phiếu Kho bạc, không thể hấp thụ khối lượng bán tháo. Thanh khoản thị trường cạn kiệt, đẩy giá trái phiếu xuống thấp hơn và làm trầm trọng thêm biến động.
Hiện tượng này tương tự khủng hoảng năm 2022 tại Anh, khi các quỹ hưu trí bán tháo trái phiếu chính phủ để đáp ứng yêu cầu ký quỹ, buộc Ngân hàng Anh can thiệp. Báo cáo tháng 10/2024 của Ngân hàng Anh đã cảnh báo rằng vị thế bán khống 1 nghìn tỷ USD của quỹ đầu cơ Mỹ có thể đe dọa hệ thống tài chính toàn cầu.
Dấu Hiệu Cảnh Báo và So Sánh với Khủng Hoảng Trước
Chênh Lệch Swap: Tín Hiệu Nguy Hiểm
Chỉ báo “swap spreads” – khoảng cách giữa lợi suất Kho bạc và lãi suất hoán đổi – đã đạt mức kỷ lục vào ngày 9/4, với lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm cao hơn 0,6 điểm phần trăm so với lãi suất hoán đổi. Sự chênh lệch này cho thấy:
-
Sự miễn cưỡng của nhà đầu tư: Khách hàng thông thường ngần ngại mua trái phiếu Kho bạc, bất chấp vai trò truyền thống của chúng như tài sản an toàn.
-
Mất niềm tin vào thị trường: Hành vi bán tháo thay vì mua vào trái phiếu Kho bạc báo hiệu một sự thay đổi cơ bản trong nhận thức của thị trường.
So Sánh với Khủng Hoảng COVID-19
Cuộc khủng hoảng tháng 4/2025 có nhiều điểm tương đồng với khủng hoảng trái phiếu Kho bạc năm 2020:
-
Tình trạng thiếu thanh khoản: Năm 2020, khối lượng giao dịch lớn làm chênh lệch giá mua-bán tăng mạnh, khiến thị trường không thể hấp thụ lệnh lớn. Giá trái phiếu giảm, lợi suất tăng, đặc biệt với các trái phiếu “off-the-run”.
-
Can thiệp của Fed: Thị trường chỉ ổn định sau khi Cục Dự trữ Liên bang (Fed) mua 1 nghìn tỷ USD trái phiếu Kho bạc vào quý 1/2020. Trong khủng hoảng 2025, Fed chưa can thiệp trực tiếp, nhưng áp lực tương tự đã xuất hiện.
Phản Ứng Chính Sách và Hành Động của Chính Quyền
Tạm Hoãn Thuế Quan: Bước Ngoặt Thị Trường
Vào cuối ngày 9/4, Tổng thống Trump tuyên bố hoãn áp dụng các mức thuế quan trong 90 ngày, áp dụng thuế phổ quát 10% cho hầu hết các quốc gia, ngoại trừ Trung Quốc (thuế tăng lên 125%). Tác động tức thời:
-
Phục hồi thị trường: Chỉ số S&P 500 tăng 10%, đánh dấu ngày tăng mạnh nhất kể từ năm 2008.
-
Áp lực từ lợi suất: Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent và cố vấn kinh tế Kevin Hassett thừa nhận rằng sự tăng vọt của lợi suất đã thúc đẩy quyết định tạm hoãn thuế quan.
Đấu Giá Trái Phiếu Thành Công
Cuộc đấu giá trái phiếu Kho bạc kỳ hạn 10 năm ngày 9/4 đạt tỷ lệ bid-cover 2,67, cao hơn nhiều so với đấu giá trước, với 87% lệnh đặt mua từ nhà đầu tư gián tiếp (chủ yếu là nhà đầu tư nước ngoài). Thành công này, kết hợp với thông báo hoãn thuế quan, đã giúp giảm bớt lo ngại về thanh khoản thị trường.
Tác Động Toàn Cầu và Thay Đổi Nhận Thức
Phản Ứng của Các Nước Khác
Cuộc khủng hoảng đã làm lung lay vai trò của Mỹ như một nhân tố ổn định tài chính toàn cầu:
-
Nhật Bản và Canada can thiệp: Hai quốc gia này tuyên bố hợp tác để ổn định thị trường, phản ánh sự mất niềm tin vào khả năng quản lý khủng hoảng của Mỹ.
-
Cảnh báo từ ECB: Ngân hàng Trung ương Châu Âu nhấn mạnh rằng sự gián đoạn trong thị trường repo có thể buộc thanh lý các basis trades, gây xáo trộn thị trường Kho bạc Mỹ.
Sự Thay Đổi Vai Trò của Trái Phiếu Kho Bạc và Đồng USD
Lần đầu tiên, trái phiếu Kho bạc Mỹ bị bán tháo thay vì được mua vào trong thời kỳ bất ổn, làm dấy lên lo ngại về vị thế của chúng:
-
Mất vị thế trú ẩn an toàn: Đồng USD cũng suy yếu so với các đồng tiền chính, cho thấy niềm tin vào nền kinh tế Mỹ bị lung lay.
-
Hậu quả dài hạn: Sự định giá lại nợ Kho bạc có thể làm tăng chi phí vay của chính phủ, doanh nghiệp và hộ gia đình Mỹ, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh toàn cầu.
Lỗ Hổng Cấu Trúc và Giải Pháp Tiềm Năng
Yếu Điểm của Thị Trường Kho Bạc
Thị trường trái phiếu Kho bạc Mỹ bộc lộ nhiều lỗ hổng cấu trúc:
-
Bảng cân đối kế toán của ngân hàng: Các ngân hàng đại lý nắm giữ lượng lớn trái phiếu Kho bạc, hạn chế khả năng cung cấp thanh khoản trong thời kỳ căng thẳng. Tổng nợ công Mỹ đã tăng từ 3,6 nghìn tỷ USD (2002) lên 24,6 nghìn tỷ USD (2025).
-
Tỷ lệ Đòn bẩy Bổ sung (SLR): Quy định này yêu cầu ngân hàng giữ vốn bổ sung khi nắm giữ trái phiếu Kho bạc, giảm khả năng cho vay và làm trung gian thị trường.
Vai Trò của Fed và Đề Xuất Cải Cách
Fed đối mặt với thách thức lớn trong việc ứng phó khủng hoảng tương lai:
-
Can thiệp khẩn cấp: Nếu thị trường ngừng hoạt động, Fed có thể phải mua trái phiếu Kho bạc hoặc cung cấp khoản vay khẩn cấp cho các tổ chức tài chính.
-
Đề xuất “mua có đảm bảo”: Một nghiên cứu tại hội nghị Brookings gợi ý Fed hỗ trợ basis trade trong thời kỳ căng thẳng bằng cách mua trái phiếu Kho bạc và bán hợp đồng tương lai thông qua đấu giá với chiết khấu hình phạt. Giải pháp này giảm rủi ro đạo đức và hạn chế hành vi rủi ro của quỹ đầu cơ.
Kết Luận
Cuộc khủng hoảng tài chính tháng 4/2025 là một lời cảnh báo nghiêm khắc về sự mong manh của hệ thống tài chính toàn cầu. Sự kết hợp giữa chính sách thuế quan gây sốc, chiến lược basis trade sử dụng đòn bẩy cao, và thị trường trái phiếu căng thẳng đã đẩy hệ thống đến bờ vực sụp đổ. Mặc dù quyết định tạm hoãn thuế quan của Tổng thống Trump và cuộc đấu giá trái phiếu thành công đã ổn định thị trường, các lỗ hổng cấu trúc vẫn tồn tại.
Cuộc khủng hoảng cũng đánh dấu sự thay đổi đáng lo ngại trong nhận thức về trái phiếu Kho bạc Mỹ và đồng USD, đặt ra thách thức cho vị thế tài chính của Mỹ. Để ngăn chặn rủi ro tương lai, các nhà hoạch định chính sách cần cải cách thị trường Kho bạc, tăng cường thanh khoản, và xem xét các công cụ chính sách mới như “mua có đảm bảo”. Nếu không hành động kịp thời, hệ thống tài chính toàn cầu sẽ tiếp tục dễ bị tổn thương trước những cú sốc, với nguy cơ dẫn đến các cuộc khủng hoảng nghiêm trọng hơn trong tương lai.
