Theo Trung tâm Phân tích Công ty Chứng khoán Tiên Phong (TPS Research), tác động của chính sách thuế đối ứng từ Hoa Kỳ đối với Việt Nam sẽ phản ánh mức độ leo thang khác nhau trong chiến lược thương mại của Mỹ, từ áp thuế chọn lọc đến trừng phạt toàn diện, với những ảnh hưởng đáng kể đến kinh tế Việt Nam.
I. Kịch Bản 1: Lạc Quan (Xác Suất 40%) – Thuế Vừa Phải, Tập Trung Chọn Lọc
Ở kịch bản khả quan nhất, Mỹ sẽ áp thuế vừa phải lên các mặt hàng có chênh lệch thuế quan lớn. Các nhóm hàng chịu ảnh hưởng bao gồm giày dép (HS 64, chênh lệch 12,8%, kim ngạch 7,9 tỷ USD), đồ chơi thể thao (HS 95, chênh lệch 12,3%), và thủy sản (HS 03, chênh lệch 11,0%). Tổng kim ngạch xuất khẩu của nhóm này vượt 20 tỷ USD, chiếm tỷ trọng đáng kể trong xuất khẩu sang Mỹ.
TPS Research đánh giá đây là kịch bản có tính chọn lọc cao, tương tự cách Mỹ từng áp dụng trong xung đột thương mại với Trung Quốc. Tác động tuy mạnh về quy mô nhưng sẽ giới hạn ở một số ngành cụ thể, với mức thuế được kỳ vọng chỉ đủ để giảm chênh lệch.
Ước tính, kịch bản này ảnh hưởng khoảng 0,23% GDP của Việt Nam.
II. Kịch Bản 2: Trung Lập (Xác Suất 40%) – Mở Rộng Phạm Vi Thuế
Kịch bản trung lập dự báo Mỹ sẽ mạnh tay hơn, mở rộng áp thuế sang các mặt hàng có chênh lệch trung bình như áo dệt kim (9,1%), áo len sợi (5,5%), và cao su (5,4%), bên cạnh các nhóm hàng trong kịch bản 1. Tổng cộng, 9 mặt hàng chủ lực với kim ngạch vượt 60 tỷ USD sẽ bị ảnh hưởng.
Theo TPS Research, kịch bản này gây lo ngại hơn khi tác động lan tỏa đến cả chuỗi cung ứng, việc làm, và các ngành sử dụng nhiều lao động như dệt may, da giày, và cao su.
Tác động kinh tế ước tính lên tới 0,55% GDP, phản ánh mức độ tổn thương rộng hơn so với kịch bản lạc quan.
III. Kịch Bản 3: Tiêu Cực (Xác Suất 20%) – Thuế Toàn Diện, Tác Động Hệ Thống
Kịch bản cực đoan nhất Mỹ áp thuế mạnh tay lên toàn bộ mặt hàng có chênh lệch thuế, bao gồm cả điện tử (chênh lệch 1,4%, kim ngạch 41,8 tỷ USD) và máy cơ khí (1,7%, kim ngạch 17,5 tỷ USD). Tổng kim ngạch xuất khẩu bị ảnh hưởng vượt 70 tỷ USD, gần bằng phần lớn giá trị xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ.
TPS Research cảnh báo đây là kịch bản mang tính trừng phạt toàn diện, gây tác động hệ thống đến thặng dư thương mại, dòng vốn FDI, chuỗi cung ứng, và tâm lý thị trường.
Ước tính thiệt hại lên tới 1,23% GDP. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định xác suất xảy ra kịch bản này thấp, do Việt Nam không phải mục tiêu trọng tâm trong chiến lược địa chính trị và thương mại của Mỹ.
IV. Chênh Lệch Thuế Quan: Điểm Nóng Gây Chú Ý
TPS Research chỉ ra rằng nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Mỹ có chênh lệch thuế quan “gây chú ý”. Điển hình, giày dép (HS 64) dẫn đầu với chênh lệch 12,8%, tiếp theo là đồ chơi thể thao (12,3%) và thủy sản (11,0%). Các ngành dệt may như áo len sợi (5,5%) và áo dệt kim (9,1%) cũng vượt ngưỡng đáng kể. Những ngành này chủ yếu do doanh nghiệp nội địa đảm nhận, khiến tác động từ thuế đối ứng không chỉ dừng ở chi phí mà còn ảnh hưởng đến lao động và kinh tế tư nhân.
Ngược lại, các ngành như nội thất và thép đã chịu thuế bổ sung từ chính sách bảo hộ của Mỹ (chống lẩn tránh xuất xứ Trung Quốc), dẫn đến chênh lệch thuế âm (-2,8% với nội thất và -18,5% với thép). Với điện tử và máy cơ khí – vốn do doanh nghiệp FDI chi phối – chênh lệch thuế thấp (1,4% và 1,7%) khiến khả năng bị áp thuế đối ứng không cao.
V. Nhận Định Từ TPS Research
“Ba kịch bản phản ánh các cấp độ leo thang trong chiến lược thương mại của Mỹ. Dù kịch bản tiêu cực nhất không thể loại trừ, chúng tôi đánh giá xác suất thấp do vị thế của Việt Nam trong chính sách đối ngoại của Mỹ,” chuyên gia TPS Research nhận định.
Báo cáo nhấn mạnh rằng mức độ tác động sẽ phụ thuộc vào phạm vi và cường độ áp thuế, với các ngành xuất khẩu chủ lực và chuỗi cung ứng nội địa là tâm điểm cần theo dõi sát sao trong thời gian tới.
