Sài Gòn, năm 2021, như một sàn đấu rực lửa. Chứng khoán bùng nổ, cổ phiếu FLC bay vút như tên lửa, từ 6.000 đồng lên 24.000 đồng chỉ trong vài tháng, bất chấp công ty báo lỗ triền miên. Tân Hoàng Minh huy động hàng nghìn tỷ từ trái phiếu, quảng cáo rầm rộ dự án “dát vàng” ở Phú Quốc, hứa hẹn lãi suất 12%/năm. Louis Holdings thì lấp lánh như vàng ròng, với cổ phiếu TGG tăng gấp 10 lần, từ 3.000 đồng lên 30.000 đồng, dù chẳng ai rõ công ty làm ăn ra sao. Đường phố rộn ràng tiếng xe sang, quán cà phê nào cũng nghe người ta thì thầm: “Mua FLC đi, tuần sau lên 30.000!” hay “Trái phiếu Tân Hoàng Minh an toàn hơn gửi ngân hàng!”
Giữa cơn sốt ấy, ông Tâm – một thợ may già ngoài 60 – vẫn lặng lẽ ngồi trong tiệm “May Tâm Ký” trên đường Lê Lợi bụi bặm. Tấm biển gỗ bạc màu khắc dòng chữ nghiêng ngả, chiếc máy may Singer cũ kêu lạch cạch, mùi vải thoảng trong không khí – đó là cả thế giới của ông. Hàng xóm, anh Hùng – một tay chơi chứng khoán mới nổi – ngày nào cũng lượn qua trên chiếc SH đỏ chót, áo vest bóng loáng, tay cầm iPhone lướt bảng giá. “Ông Tâm ơi, bỏ cái máy may đi mà theo tôi! Đầu tư FLC một tháng kiếm tiền tỷ, may áo dài cả đời không bằng!” Hùng khoe vừa “chốt lời” 200 triệu từ cổ phiếu TGG, cười lớn: “Thời đại này ai còn đầu tư giá trị kiểu Buffett nữa? Lướt sóng mới là vua!”
Ông Tâm chỉ mỉm cười, tay không ngừng đạp máy, ánh mắt bình thản như mặt hồ giữa cơn bão. Ông không nói gì, nhưng trong lòng ông có một ngọn lửa nhỏ mà anh Hùng không bao giờ thấy: Thẻ điểm nội tâm.
Cơn sốt vàng và những giấc mơ tỷ phú
Thị trường năm 2021 là một cơn sốt vàng hiện đại. VN-Index vượt mốc 1.500 điểm, lần đầu tiên trong lịch sử. Cổ phiếu FLC được “lái” điêu luyện, từ tin đồn “sáp nhập ngân hàng” đến “dự án nghìn tỷ ở Quy Nhơn”. Dân đầu tư đổ xô mua, đẩy giá lên đỉnh 24.900 đồng vào tháng 11. Tân Hoàng Minh thì tung chiêu bài “trái phiếu doanh nghiệp”, quảng cáo rầm rộ trên TV, mời cả ca sĩ nổi tiếng hát bài “Tân Hoàng Minh – giấc mơ vàng”. Một bà cô bán hột vịt lộn gần tiệm ông Tâm cũng bỏ 50 triệu mua trái phiếu, mơ ngày nghỉ hưu sung sướng. Còn Louis Holdings, với cổ phiếu TGG, thì được đồn là “con cưng của đại gia ngầm”, giá tăng dựng đứng dù doanh thu công ty chỉ vài tỷ đồng.
Anh Hùng là ngôi sao sáng trong xóm. Cậu bỏ việc văn phòng, dồn hết tiền tiết kiệm và vay thêm 300 triệu từ ngân hàng để “đánh lớn”. Tháng 10/2021, cậu mua 50.000 cổ FLC ở giá 18.000 đồng, đến tháng 11 chốt lời ở 24.000 đồng, lãi ròng 300 triệu. Cậu tậu ngay chiếc SH, mời cả xóm đi nhậu, khoe: “Thấy chưa, tôi nói có sai đâu! Đầu tư giá trị kiểu ông Tâm lạc hậu rồi, giờ là thời lướt sóng!” Cậu còn rủ rê: “Ông bỏ 100 triệu mua TGG đi, tôi cam đoan tuần sau lên 40.000 đồng!”
Nhưng ông Tâm không màng. Ông vẫn dậy sớm, pha trà mạn trong chiếc ấm sứt quai, ngồi may từng chiếc áo dài, veston cho khách quen. Tiền ông kiếm không nhiều – mỗi bộ áo dài 300.000 đồng, veston 1 triệu – đủ sống và để dành một ít gửi ngân hàng lãi 6%/năm. Bạn bè xúi: “Tâm ơi, giờ ai may đo nữa? Đầu tư đi, đừng để tụt hậu!” Con trai ông, một kỹ sư trẻ, cũng năn nỉ: “Ba ơi, bạn con mua FLC kiếm tiền như nước, ba thử đi, con góp 50 triệu cho!” Áp lực như sóng thần, nhưng ông Tâm không lay chuyển. Ông nhớ lời cha mình từng nói giữa những ngày đói khổ: “Sống là để mình thấy đủ, không phải để người ta vỗ tay.” Với ông, hạnh phúc là từng mũi kim đều tăm tắp, là nụ cười của bà cụ nhận chiếc áo dài ông may tỉ mỉ suốt ba ngày.
Ngày bong bóng vỡ tan
Rồi năm 2022 đến, như một cơn ác mộng. Tháng 1, ông Trịnh Văn Quyết của FLC bị bắt vì thao túng giá cổ phiếu, FLC lao dốc từ 24.000 đồng xuống 7.000 đồng trong vài tuần. Nhà đầu tư hoảng loạn, sàn đỏ rực, tiếng chửi bới vang khắp các nhóm chat Zalo. Tân Hoàng Minh vỡ nợ trái phiếu, 8.000 tỷ đồng của dân chúng bốc hơi, bà cô bán hột vịt lộn khóc ngất vì mất trắng 50 triệu. Louis Holdings cũng sụp đổ khi cơ quan điều tra vào cuộc, TGG từ 30.000 đồng rơi về 2.000 đồng, “đại gia ngầm” hóa ra chỉ là chiêu trò.
Anh Hùng thê thảm nhất. Sau cú chốt lời FLC, cậu tự tin “đánh lớn” lần nữa, vay thêm 400 triệu mua 100.000 cổ TGG ở giá 25.000 đồng, tin rằng “sóng còn dài”. Nhưng khi TGG sập sàn liên tục, tài khoản cậu “bốc hơi” 700 triệu, cộng nợ ngân hàng thành gần 1 tỷ. Chiếc SH đỏ chót bị bán rẻ 150 triệu để trả lãi, cậu ngồi co ro trong góc quán, mặt trắng bệch: “Tôi tưởng mình là thợ săn, hóa ra chỉ là con mồi trong tay bọn lái.”
Cùng lúc đó, ông Tâm vẫn ngồi trong tiệm, máy may lạch cạch như bản nhạc đời ông. Ông không giàu lên đột ngột, nhưng cũng chẳng mất gì. Tài khoản tiết kiệm 200 triệu của ông vẫn nằm yên ở ngân hàng, lãi đều đặn 1 triệu mỗi tháng. Khách quen vẫn tìm đến: cô giáo cần áo dài trắng, anh công chức muốn veston vừa vặn cho ngày cưới. Một chiều mưa, anh Hùng lê bước vào tiệm, áo ướt sũng, giọng run run: “Ông Tâm, sao ông không sợ bị đời bỏ lại? Tôi mất hết rồi…” Ông Tâm ngừng tay, nhìn thẳng vào mắt Hùng, chậm rãi nói: “Cậu muốn cả Sài Gòn tung hô cậu là đại gia, hay cậu muốn nhìn mình trong gương mà không hổ thẹn? Tôi chọn cái sau. Tiền dễ đến thì dễ đi, chỉ có giá trị mình tạo ra mới ở lại.”
Hùng sững sờ. Lời ông Tâm gợi cậu nhớ đến Warren Buffett – người từng bị cười nhạo giữa bong bóng dot-com năm 1999, khi cổ phiếu Berkshire Hathaway lao dốc 30% còn Nasdaq tăng 25 lần. Buffett gọi đó là Inner Scorecard, ông Tâm không biết Buffett, nhưng ông sống y như vậy: tin vào con đường mình chọn, không chạy theo đám đông.
Kho báu thật sự
Cuộc đời ông Tâm không hào nhoáng. Ông sống trong căn nhà nhỏ ở quận 3, ăn cơm với cá kho, đi chiếc Wave cũ kỹ. Nhưng ông có một kho báu: tự do. Tự do tài chính từ thói quen tiết kiệm, từ việc không vay nợ để chạy theo FLC hay TGG. Tự do tinh thần từ lòng tin vào từng mũi kim ông may. Ông giống Henry Ford ngày xưa, bị chế giễu khi mơ về ô tô thay ngựa, hay Buffett, từ chối cơn sốt dot-com để bảo vệ triết lý đầu tư giá trị.
Anh Hùng thì ngược lại. Cậu là hiện thân của Thẻ điểm bên ngoài – sống để được tung hô, để khoe SH, để lên mạng xã hội khoác lác “đánh chứng kiếm tiền tỷ”. Cậu từng cười ông Tâm “lạc hậu”, giờ mới thấy ông già thợ may ấy mới là kẻ sống sót qua cơn bão. Hùng cay đắng nhớ lại: cậu đã bỏ qua cơ hội mua cổ phiếu VNM (Vinamilk) ở giá 90.000 đồng – một mã “giá trị” tăng chậm nhưng chắc – chỉ vì nó “không nóng” như FLC.
Lời thì thầm từ Sài Gòn
Thị trường chứng khoán, như cuộc đời, luôn có sóng gió. Sẽ có lúc FLC bay cao, Tân Hoàng Minh lấp lánh, và người ta chế nhạo bạn vì không “lướt sóng” kiếm tiền tỷ. Nhưng nếu bạn có một Thẻ điểm nội tâm – một ngọn hải đăng giữa biển khơi – bạn sẽ không chìm. Triết gia Emerson từng nói: “Tin vào trái tim mình, đó là con đường duy nhất đáng đi.” Ông Tâm không đọc Emerson, nhưng ông sống đúng như thế.
Hôm nay, tiệm “May Tâm Ký” vẫn sáng đèn giữa Sài Gòn ồn ã. Ông Tâm vẫn đạp máy may, nụ cười hiền trên môi, bên tách trà mạn nghi ngút khói. Ông không giàu như đại gia chứng khoán, nhưng ông giàu một thứ hiếm có: sự bình yên trong lòng. Còn bạn, giữa cơn sốt vàng của đời mình – từ FLC đến TGG – bạn chọn thẻ điểm nào? Lướt sóng theo đám đông, hay lặng lẽ may từng đường kim cho chính mình?
