“Ngày Giải Phóng” Thuế Quan Của Mỹ: Phân Tích Sâu và Hệ Lụy Toàn Cầu

01/04/2025

Ngày 2/4/2025 được Tổng thống Donald Trump gọi là “Ngày Giải phóng” – thời điểm Mỹ dự kiến công bố loạt thuế quan “có đi có lại” nhằm tái định hình nền kinh tế. Chính sách này không chỉ nhằm tái định hình nền kinh tế Mỹ mà còn có nguy cơ làm rung chuyển hệ thống thương mại toàn cầu, đặc biệt đối với các nước xuất khẩu lớn như Việt Nam. Dưới đây là phân tích toàn diện về chiến lược này và những tác động dự kiến.

I. Chính Sách “Ngày Giải Phóng”: Ý Nghĩa và Phạm Vi

1.1 Thuế Quan Đối Ứng

Thuế quan “có đi có lại” là công cụ chính quyền Trump sử dụng để đáp trả các rào cản thương mại từ đối tác, dựa trên thuế suất, chính sách tiền tệ và quy định phi thuế quan của các nước. Khác với các biện pháp trừng phạt đơn phương, cơ chế này áp thuế tương ứng với mức mà đối tác đánh vào hàng hóa Mỹ.

Theo Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR), nhóm “Dirty 15” – 15 quốc gia có thặng dư thương mại lớn với Mỹ như EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Mexico, và có thể cả Việt Nam – là mục tiêu chính. Chính sách này gợi nhớ Đạo luật Thỏa thuận Thương mại Có đi có lại (RTAA) năm 1934, nhưng thay vì tự do hóa, nó chuyển hướng sang bảo hộ mạnh mẽ.

1.2 Lộ Trình Thực Thi

Thời điểm: Từ 2/4/2025, mức thuế tối thiểu 20% áp dụng cho hầu hết đối tác, tiếp theo là 25% với ô tô nhập khẩu từ 3/4.

Phạm vi: Linh hoạt theo ngành (chất bán dẫn, dược phẩm) và quốc gia, với các nước châu Phi có thặng dư thấp có thể được miễn trừ.

Mục tiêu: Giảm thâm hụt thương mại (950 tỷ USD năm 2024) và thúc đẩy tái công nghiệp hóa qua “Chiến lược Sản xuất Trở lại Mỹ”.

II. Tác Động Kinh Tế Toàn Cầu

2.1 Đối Với Mỹ

Lạm Phát và Tăng Trưởng: Deutsche Bank dự báo lạm phát Mỹ tăng thêm 1,2 điểm phần trăm, vượt 3% vào cuối 2025. Chi tiêu cho hàng nhập khẩu như điện tử và dệt may giảm 5-7%, nhưng ngành sản xuất nội địa khó bù đắp do thiếu hụt lao động và cơ sở hạ tầng.
Ngân Sách: Trump kỳ vọng thuế quan mang về 2.700 tỷ USD trong 10 năm, nhưng Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) cảnh báo nếu sản xuất dịch chuyển về Mỹ, nguồn thu thuế sẽ giảm, đẩy thâm hụt ngân sách tăng cao do trợ cấp doanh nghiệp nội địa.
Thị Trường Tài Chính: Áp lực lạm phát khiến Fed khó giảm lãi suất, gây biến động trên thị trường chứng khoán, vốn đã lao dốc trước thông tin thuế quan.

2.2 Hệ Quả Quốc Tế

Nhóm “Dirty 15”: EU và Nhật Bản có thể mất 0,8-1,5% GDP do phụ thuộc xuất khẩu ô tô và máy móc. Mexico và Canada, với 80% hàng hóa hướng tới Mỹ, đối mặt nguy cơ mất hàng trăm nghìn việc làm trong ngành ô tô.
Chuỗi Cung Ứng: Ngành bán dẫn và dược phẩm chịu ảnh hưởng nặng nề. Ví dụ, 45% linh kiện điện tử từ châu Á vào Mỹ có thể chịu thuế bổ sung 15%, đẩy giá iPhone tăng 8-10%.

III. Việt Nam: Thách Thức và Cơ Hội

3.1 Nguy Cơ Từ Thuế Quan

Việt Nam, với thặng dư thương mại 109 tỷ USD với Mỹ năm 2024, có nguy cơ cao nằm trong “Dirty 15”. Các mặt hàng chủ lực như dệt may và điện tử dễ bị tổn thương:

Thuế 20%: Xuất khẩu dệt may giảm 18-22% (4-5 tỷ USD), ảnh hưởng 500.000 lao động.
Thuế 25%: Hàng điện tử (35% tổng xuất khẩu) mất lợi thế cạnh tranh trước Malaysia và Thái Lan.

3.2 Chiến Lược Ứng Phó

Đàm Phán: Tăng mua máy bay Boeing, khí hóa lỏng (LNG) từ Mỹ để cân bằng cán cân thương mại.

Chính Sách Nội Địa: Sửa Quy hoạch Điện VIII, thu hút đầu tư Mỹ vào năng lượng tái tạo; giảm thuế nhập khẩu ô tô từ 70% xuống 50%.

Đa Dạng Hóa: Tận dụng EVFTA và RCEP, tăng 25% xuất khẩu sang EU vào 2026, giảm phụ thuộc vào Mỹ.

IV. Phản Ứng Quốc Tế và Kịch Bản Tương Lai

4.1 Trả Đũa và Đàm Phán

EU: Có thể áp thuế 30% lên nông sản Mỹ và kiện lên WTO, dựa trên tiền lệ Airbus-Boeing.

Trung Quốc: Giảm mua trái phiếu kho bạc Mỹ và hạn chế xuất khẩu đất hiếm, đe dọa ngành công nghệ cao Mỹ.

4.2 Kịch Bản Dài Hạn

Kịch Bản Cơ Bản (60%): Mỹ và các nước đạt thỏa thuận song phương, giảm 30-50% thuế ban đầu để đổi lấy nhượng bộ thị trường.

Kịch Bản Xung Đột (25%): Chiến tranh thương mại lan rộng, kéo tăng trưởng toàn cầu giảm 0,7-1,2% vào 2026.

V. Kết Luận và Khuyến Nghị

“Ngày Giải Phóng” thể hiện tầm nhìn bảo hộ của Trump nhằm khôi phục vị thế công nghiệp Mỹ, nhưng rủi ro lạm phát, suy giảm năng suất và bất ổn thương mại toàn cầu là không thể xem nhẹ. Đối với Việt Nam, đây là cơ hội cải cách cơ cấu xuất khẩu và thu hút FDI từ các doanh nghiệp tái định hình chuỗi cung ứng, song cũng là thách thức đòi hỏi phản ứng nhanh nhạy.

Khuyến nghị:

Chính phủ: Thúc đẩy hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, cải thiện tiêu chuẩn lao động và môi trường để đáp ứng yêu cầu Mỹ.
Doanh nghiệp: Đầu tư chuyển đổi số, nâng giá trị gia tăng, giảm phụ thuộc gia công.
Nhà đầu tư: Theo dõi sát phản ứng từ “Ngày Giải Phóng”, cân nhắc danh mục phòng thủ như vàng (đang ở mức 3.140 USD/oz) trước biến động thị trường.

“Ngày Giải Phóng” không chỉ là một sự kiện thương mại mà còn là phép thử cho khả năng thích ứng của các nền kinh tế toàn cầu trong kỷ nguyên bảo hộ mới. Kết quả cuối cùng sẽ phụ thuộc vào đàm phán và chiến lược của từng quốc gia trong những tháng tới.