Theo báo cáo của Cục Khảo sát Địa chất Mỹ, Việt Nam sở hữu trữ lượng đất hiếm ước tính khoảng 22 triệu tấn, đứng thứ hai trên thế giới, chỉ sau Trung Quốc với 44 triệu tấn. Đây được coi là “kho báu” chiến lược của nền kinh tế – nguồn nguyên liệu chủ chốt cho sản xuất chip, nam châm công nghiệp, pin mặt trời và nhiều sản phẩm công nghệ cao khác.
1. Quy hoạch và triển vọng khai thác đất hiếm tại Việt Nam
Theo Quyết định số 866/QĐ-TTg được phê duyệt vào tháng 7/2023, Việt Nam đã xây dựng quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản cho giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050. Trong đó, quốc gia này dự kiến khai thác khoảng 2 triệu tấn quặng đất hiếm nguyên khai mỗi năm, với các khu mỏ trọng điểm như Yên Phú (Yên Bái) và Đông Pao (Lai Châu).
Sự quan tâm của cộng đồng quốc tế đối với trữ lượng đất hiếm của Việt Nam đã nhanh chóng bùng nổ. Nhiều nước đã gửi tín hiệu hợp tác và đầu tư vào lĩnh vực này nhằm đa dạng hóa chuỗi cung ứng nguyên liệu quan trọng.
2. Động thái hợp tác quốc tế: Mỹ, Nhật, Hàn – Trung cùng “vật lộn” tranh giành
- Hoa Kỳ:
Vào tháng 9/2023, trong chuyến thăm của Tổng thống Joe Biden tới Việt Nam, hai bên đã ký biên bản ghi nhớ nhằm hỗ trợ xác định trữ lượng đất hiếm. Tiếp nối đó, vào tháng 10/2023, Nhà kinh tế trưởng Bộ Ngoại giao Mỹ – Emily Blanchard – đã sang thăm Việt Nam, nhấn mạnh sẵn sàng cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho công tác tổ chức đấu thầu trong ngành khai khoáng. Tại Diễn đàn Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ diễn ra tháng 11/2023, Tổng Lãnh sự Hoa Kỳ tại TP.HCM, bà Susan Burns, khẳng định Mỹ sẽ cùng Việt Nam đa dạng hóa chuỗi cung ứng và thu hút đầu tư để khai thác tiềm năng đất hiếm chưa được tận dụng hết. - Nhật Bản:
Trong buổi làm việc tại Việt Nam vào tháng 11/2023, Bộ trưởng Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản đã bày tỏ mong muốn hợp tác khảo sát, khai thác và chế biến đất hiếm, hướng tới phát triển các ngành công nghiệp liên quan. Điều này cho thấy Nhật Bản nhìn nhận tiềm năng to lớn của nguồn nguyên liệu chiến lược này. - Hàn Quốc:
Trong chuyến thăm Hàn Quốc của Thủ tướng Việt Nam vào tháng 7/2024, 6 doanh nghiệp hàng đầu Hàn Quốc, trong đó có Tập đoàn Posco – doanh nghiệp đạt doanh thu 59 tỷ USD năm 2023 – đã bày tỏ sự quan tâm tham gia khai thác và chế biến đất hiếm, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng sạch và nhiệt điện khí. - Trung Quốc:
Trên bình diện đối tác châu Á, Trung Quốc cũng không bỏ qua cơ hội hợp tác. Vào tháng 4/2024, Công ty Nhà nước Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc (CREG) – hiện nắm giữ 37,6% hoạt động khai thác đất hiếm của nước này – đã ngỏ ý hợp tác khai thác và chế biến đất hiếm tại Việt Nam. Đây là lời ngỏ thứ hai của CREG, sau một buổi làm việc vào tháng 11/2023 giữa Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước của Việt Nam và đại diện của CREG.
3. Thách thức về công nghệ và tiềm năng phát triển
Mặc dù trữ lượng đất hiếm của Việt Nam có tiềm năng khổng lồ, nhưng công nghệ khai thác và chế biến trong nước hiện chủ yếu vẫn dừng ở quy mô phòng thí nghiệm. Chưa có công nghệ nào được ứng dụng thực tế trên quy mô công nghiệp, điều này tạo ra khoảng cách so với các siêu cường về công nghệ như Trung Quốc và Mỹ.
- Trung Quốc:
Quốc gia này đã đi đầu trong công nghệ khai thác và chế biến đất hiếm, tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) vào quy trình sản xuất để kiểm soát chất lượng và tăng năng suất gấp đôi. Tuy nhiên, Trung Quốc cũng đang đối mặt với các thách thức như khó đo lường giá trị thực của ứng dụng AI, thiếu hệ thống quản lý dữ liệu hiệu quả và khan hiếm nhân lực chuyên sâu. - Hoa Kỳ:
Theo các nguồn tin từ Mining News, các công nghệ khai thác và đo lường đất hiếm tại Mỹ đang phát triển theo hướng bền vững và hiệu quả cao. Hệ thống khoan tự động và drone thăm dò đã được triển khai nhằm tăng năng suất và đảm bảo an toàn. Đồng thời, các giải pháp quản lý năng lượng dựa trên công nghệ số và tích hợp AI cùng cảm biến kỹ thuật số đang được áp dụng để phân tích dữ liệu địa chất, xác định tiềm năng mỏ với độ chính xác cao và tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu tác động môi trường.
4. Triển vọng và cơ hội cho Việt Nam
Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng với tiềm năng khai thác đất hiếm lớn thứ hai thế giới. Sự quan tâm từ các cường quốc như Mỹ, Nhật, Hàn và cả Trung Quốc mở ra nhiều cơ hội hợp tác, chuyển giao công nghệ và đầu tư quốc tế. Nếu Việt Nam có thể nhanh chóng bắt kịp các công nghệ hiện đại và xây dựng chuỗi cung ứng nội địa, quốc gia này không chỉ tăng cường an ninh về nguồn nguyên liệu chiến lược mà còn tạo dựng vị thế trong ngành công nghiệp công nghệ cao toàn cầu.
5. Kết luận
Việc xác định và phát triển “kho báu” đất hiếm của Việt Nam hứa hẹn sẽ mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành khai thác khoáng sản cũng như công nghiệp công nghệ của quốc gia. Sự hợp tác quốc tế từ Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc và cả Trung Quốc cho thấy tiềm năng to lớn và giá trị chiến lược của nguồn nguyên liệu này. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả, Việt Nam cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại, chuyển giao kiến thức và đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng kỹ thuật – từ đó không chỉ tạo ra giá trị kinh tế cao mà còn góp phần tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt của các siêu cường công nghệ.
